چکیده:
روششناسی یکی از ارکان مهم دستگاهواره فکری علم دینی است. گرچه به
لحاظ رتبی، شناسایی روش مطلوب مطالعه علمی، تابعی از فلسفه عام در یک
دستگاهواره علمی است اما به جهت دیگر, میتوانند مفوم یکدیگر نیز باشند.
هدف مطالعه حاضرء مقایسه روششناختی علم رایج و علم دینی بود که حاصل
آن شناسایی هشت تفاوت در این خصوص شد. تفاوتهای کلیدیای که بین علوم
رایج و علوم انسانی اسلامی فرض شدند عبارتاند از: مبادی فلسفی، اهداف و
غایات انسان، تعریف نظری و عملیاتی متغیرها، نحوه تدوین فرضیهها، معیار
صحت فرضیه، مطالعه لایههای عمیقتر پدیدهها، استفاده از روشهای متنوع
پژوهش و تعیین نظام موضوعات. در راستای شناسایی روششناسی مطلوب علم
دینی، حاصل برخی منتهی به پیشنهاد و تبیین یک نمودار روششناختی
از منظر علم دینی گردید.
خلاصه ماشینی:
"اکثر این دیدگاهها، بحث علم دینی را در سطح نظری و معرفتشناسی طرح کردهاند؛ اما مشخص نکردهاند که در برخورد با تجربه در عالم واقع و نشئه مادی دنیا، محقق چگونه روشی را باید به خدمت بگیرد تا بتواند به شکار حقایق و تولید علم دست یابد.
منظور از علم دینی در این مقال، دستگاهوارۀ فکریای است که از نظر مبانی (هستیشناسی، انسانشناسی، ارزششناسی)، هدف (جاریکردن و تقویت سنتهای الهی)، غایت (حرکت به سمت تقرب فردی و اجتماعی)، منابع (برگرفته از نظام تکوین یا سیر آفاقی و انفسی و نظام تشریع)، روش (معرفتشناسی)، معیار صحت (حجیت شرعی، کارآمدی و انسجام/هماهنگی) و نظام موضوعات (برگرفته از واقعیات اجتماعی و در راستای تحقق ظهور منجی عالم عج) به سمت اتحاد وجودی با امهات اعتقادات اسلامی پیش میرود.
اما در علم دینی، ممکن است «افزایش درآمد» تنها یکی از معیارهای «رشد اقتصادی» باشد که در عالم خارج و کنش بیرونی محقق میشود؛ اما همزمان فرد باید در بینش خود نیز پیشرفت نماید (مثلا دچار غرور نشود یا این پیشرفت را تنها به عمل خود نسبت ندهد) و همزمان در گرایشات قلبی نیز تعالی یابد (برای نمونه این پیشرفت اقتصادی موجب بعد او از حقتعالی نشود).
تبیین ارتباط حس و عقل (کارآمد و بهشتی، 1393)، منزلت عقل در هندسه معرفتی (جوادی آملی، 1386) و رابطه و نسبت عقل و وحی از منظر علامه طباطبایی (بهشتیپور، 1390) مباحث بسیار کلیدیای هستند که بدون تبیین آنها مسیر علم دینی هموار نخواهد گردید؛ بنابراین موارد مذکور، از مسیرهای مطالعاتی مهمی محسوب میشوند که پیش روی تدوین علم دینی قرار دارد."