چکیده:
هدف عمده این نوشتار فهم مولفه های اصلی در شکل گیری رویه ها و سازوکارهای نظام قضایی منطقه فرارود پیش از تسلط روس هاست. منطقه فرارود در این دوره بیشتر تحت حاکمیت سه خان نشین بخارا، خوقند و خیوه قرار داشت. حکومت منغیت ها (1199-1339ق.) در بخارا نسبت به سایرین به لحاظ تاثیرگذاری منطقه ای از اهمیت بیشتری برخوردار بود. به همین دلیل این خان نشین در نقطه کانونی این تحقیق قرار دارد. بر این اساس تلاش شده است تا ضمن بررسی ویژگی های قضایی منطقه فرارود به این پرسش پاسخ داده شود که ساختار و رویه های قضایی خان نشین بخارا در دوره حکومت منغیت ها از چه الگوهایی تبعیت می کرد؟ پاسخ آغازین ما به این پرسش این است که در سازوکار دستگاه قضا، قدرت فزاینده خان، الگوهای دینی و برخی باورهای سنتی حائز بیشترین تاثیر بودند. یافته های پژوهش نشان می دهد اقتدار شخص خان در کنار دو عنصر سنت و مذهب بارزترین الگوهای حاکم بر ساختار قضایی جامعه فرارود بودند. در عین اینکه نظام های اجرایی قضایی در مناطق یکجانشین از چارچوب های نسبتا متفاوتی با ساختارهای قضایی گروه های کوچ رو تبعیت می کردند.
خلاصه ماشینی:
بر این اساس تلاش شده اسـت تـا ضـمن بررسی ویژگیهای قضایی منطقه فرارود به این پرسش پاسخ داده شود کـه سـاختار و رویـه هـای قضایی خاننشین بخارا در دوره حکومت منغیت ها از چه الگوهایی تبعیت میکرد؟ پاسخ آغازین ما به این پرسش این است که در سازوکار دستگاه قضا، قـدرت فزاینـده خـان، الگوهـای دینـی و برخی باورهای سنتی حائز بیشترین تأثیر بودند.
شـاید بتـوان برخی محدودیت های صنفی برای او لحاظ کرد به گونه ای که این انتخاب باید از صـنف علمـا ________________________________________________________________ 1 Sey Becker(1968), Russian protectorates in Central Asia, Bukhara and Khiva, Harvard university: p.
ایـن در حالی است که منابع به مواردی اشاره دارند که هرکدام از بلوکات فرارود یک بیک منصـوب از طرف امیر داشتند که این بیکها قاضی کلان منطقه خویش را انتخاب و آنها نیز قاضی های خرد را تعیین می کردند.
در این میان قاضی کلان به رغم جایگاه رفیعـی کـه در میان عامه داشت در معرض اتهام بود و سایر قاضـی هـا نیـز مـتهم بـه دریافـت رشـوه یـا 5 سوءاستفاده از موقعیت خود می شدند.
ظواهر امر حاکی از آن است که قاضی کلان عزل و نصب آنها را بر عهده داشت ،٧ امـا برخی گزارهها نشان می دهد که خود امیر حتی در تعیین قاضی های جزء برای مناطق روستایی ________________________________________________________________ ١ صدرالدین عینی (١٣٦٢)، یادداشت ها، به کوشش سعیدی سیرجانی ، تهران: آگاه، ص٦٨٩.