چکیده:
پس از تصویب اصل دوم متمم قانون اساسی در مجلس اول و اجرای ناقص آن در مجلس دوم، پیگیری برای اجرای آن در دوره های بعدی مجلس در عمل ناکام ماند. یکی از علل ناکامی اصل مزبور معرفی نشدن بیست نفر از علمای واجد شرایط از جانب مراجع تقلید بود. آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی یکی از مراجع تقلید بود که در طول حیات خود درباره اصل دوم واکنش متفاوتی نشان داد. حال مسئله این است که چرا آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی در دوران زندگی خود، تنها یک بار بنا به درخواست جمعیت وطنیون اسلامی به معرفی علمای واجد شرایط اصل دوم متمم پرداخت و در دوره های بعدازآن سرپیچید؟ عوامل موثر بر مواضع ایشان در اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی چه بود؟ ابهام هایی موجود دراین باره نیازمند بررسی بیشتر است. این مقاله با بهره گیری از منابع اصلی و پژوهش های انجام شده و با تکیه بر رویکرد توصیفی-تحلیلی می کوشد رفتار آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی را در این موضوع ارزیابی کند. مقاله سرانجام به این نتیجه می رسد که آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی به دلیل مسائل و حوادث خاص پس از مشروطه دوم تا روی کار آمدن رضاشاه و حوادث پس ازآن، اعتقادی به دخالت فعال در سیاست نداشت و با دوراندیشی اجرای اصل مذکور را در شرایط آن زمان عملی نمی دانست، لذا از پیگیری این قضیه سرباز زد.
خلاصه ماشینی:
١ مسائل به وجود آمده بعد از فتح تهران و شـروع مجلـس دوم در واکنش آیت الله سیدابوالحسن اصفهانی نسبت به رد درخواست مجلس مؤثر بوده است که در مبحث مستقلی به این موضوع پرداخته خواهد شد.
اما باید توجه داشت که نگارش چنین نامه ای از جانب آیت الله اصفهانی که اعتقادی به اجرای اصل دوم در شرایط آن زمان نداشت ، پس ازآن صورت گرفت که حاجآقـا نـورالله بـا اعزام نمایندگانی به نجف ،٢ قصد داشت در جلسه های علمای نجف این مسئله را مطـرح کنـد که عدم حضور پنج مجتهد در مجلس به منزله آن است که قوانین مصوب مجلس جنبه قانونی ندارد.
اما رد درخواست مجلس از جانب آیت الله اصفهانی نسبت به حضور در مجلـس دوم بـه عنـوان یکی از علمای طراز اول و عدم تمایل ایشان به پیگیری این موضوع معلول علل اجتمـاعی - سیاسـی و همچنین ویژگی ها و دلایل شخصی است که در جمع بندی به این موارد خواهیم پرداخت .
نتیجه گیری از مدعیات این مقاله چنین برمی آید که برخلاف بـاور رایـج برخـی محققـانی کـه آیـت الله اصفهانی را طرفدار اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی دانسته اند، ایشان در طول دوران حیات خویش تنها یکبار در سال ١٣٠٣ بنا به تقاضای جمعیت وطنیون اسلامی و به همراه آیت الله نائینی ، اسامی بیست نفر را به مجلس معرفی کرد و در پی عدم طرح نامـة وی در مجلـس ، او هرگز متعرض موضوع نشد.