چکیده:
بهرهبرداری بهینه از منابع آب تعهدی است که هم در حقوق داخلی و هم در حقوق بینالملل بهصراحت بدان اشاره شده است. این معیار در حقوق ایران مهمترین مبنای تعیین اجازۀ بهرهبرداری از منابع آب است و تخطی از آن در شرایطی به عدم تمدید مجوز بهرهبرداری اعطاشده به بهرهبردار منجر میشود. بررسی انجامگرفته در این مطالعه مبین آن است که روش تعیین مصرف بهینۀ آب برای مشترکان بخش کشاورزی با پایداری اکولوژیکی منابع آب در کشور سازگار نیست. با وجود بازبینی مکرر ضوابط و معیارهای موجود در قوانین گذشته، ضوابط حاکم بر تعیین مصرف بهینه بهدلیل عدم تحقق پیشنیازهای آن از جمله وجود تشکلهای آببران و تحویل حجمی آب، ضمانت اجراهای کارامد و ناهماهنگی دستگاههای اجرایی که مسئول نظارت و کنترل بر بهرهبرداری از منابع آباند، منتج به اهداف مورد نظر قانونگذار نشده است. بازبینی سند ملی آب با توجه به کاهش آب در دسترس، تحویل حجمی آب، کوتاه کردن دورۀ زمانی مجوزهای بهرهبرداری و اصلاح نظام قیمتگذاری آب در راستای حفاظت و بهرهبرداری پایدار از منابع آب مورد استفاده در کشاورزی اجتنابناپذیر است.
خلاصه ماشینی:
اگرچه به اعتقاد برخی حقوقـدانان ، مفهـوم مصرف منصفانه از منابع آب مفهومی غیرشفاف و به دلیل تغییر در شرایط آب و هوا و همچنـین تغییر در سیاست های کشورها تعیین مصرف منصفانه از منابع آب نیز متغیر است ، لیکن احکـام صـادره در دیـوان بـین المللـی دادگسـتری در خصـوص پرونـدة ناگیمـاروس در سـال ١٩٩٧ و همچنین احکام صادره در کمیته های داوری از جمله در مورد سد دام بین آمریکا و کانادا و رأی داوری رودخانۀ لانوس در ١٩٥٧ با محوریت الزام دولت هـا بـه رعایـت اصـل مصـرف معقـول و منصفانه از منابع آب مرزی و مشترک مبین اهمیت این اصل در بررسی مسـئولیت بـین المللـی دولت ها در بهره برداری معقول از منابع آب است (٢ :٢٠١٦ ICJ ;٢١٥ :١٩٩٨ FAO).
برای مدت زیادی استفاده از منابع آب در این حوضه های آبریز در نبود یک معاهدة جهانی مربوط بـه مدیریت و بهره برداری از منابع آب به صورت مسالمت آمیـز اسـتفاده مـیشـده اسـت ( Patricia ٣ :٢٠٠١ Jones)، ولی رشد تقاضا برای آب ، تغییرات اقلیمی و کاهش منابع آب و تأثیرات منفی آن بر محیط زیست در سطح وسیع شرایطی را ایجاد کرده اسـت کـه ضـرورت بهـره بـرداری از منابع آب براساس همکاری متقابل و منافع جمعی همۀ کشورها از جمله کشورهای پایین دسـت و بالادسـت آبراهـه هـای بـین المللـی بـیش از پـیش نمایـان باشـد.