چکیده:
همانطور که در مجامع تاریخی موجود است بر تکامل پول مراحل زیادی گذشته است از پولهای کالا گرفته تا پولهای اسکناس با پشتوانه طلا تا پولهای اعتباری محض. ذهنیت غالب فقها هنگام بحث از پول به اسکناس منصرف است درحالیکه مدتهاست پدیده جدیدی به نام پول الکترونیک جایگزین اسکناس گردیده است و عموم معاملات حتی در سطوح خرد بدین وسیله انجام میگیرد. از سویی دیگر، مضاربه که یکی از عقود مهم و کاربردی در نظام بانکی بدون ربا است بنابر نظر مشهور بر دین صورت نمیپذیرد. آنچه مورد سؤال است ماهیت این پول ازاینجهت که آیا صرفاً وسیله ادای دین بوده و یا خود پول محسوب میشود، میباشد و بر این اساس دین یا عین بودن آنها مورد سؤال میباشد. با توجه به آنکه در بین تحقیقات موجود از سوی فقها بحث مجزایی در مورد صحت یا عدم صحت مضاربه با پولهای الکترونیک از جهت مذکور بیان نگردیده است و از سویی معاملات امروزی بانکها تماماً از این طریق صورت میپذیرد، اهمیت بحث را روشن میسازد. در این تحقیق تلاش بر آن است که بعد از بیان نکات مقدماتی ابتدا رکن عین بودن سرمایه مضاربه را بررسی نموده و بعد از نقد قول مخالفین با تحقیق در مورد ماهیت عینی و یا دینی پول صحت و یا عدم صحت مضاربه را نتیجه گرفت. ازآنجاکه نظر بر آن است که این پولها در نگاه عرفی عین محسوب میگردد گرچه مضاربه بر سرمایه عینی لازم است، مضاربه با پول الکترونیک بیاشکال میباشد.
As recorded in historical communities، a lot of stages on money evolution have passed; from commodity money up to gold-backed bill money to mere credit money. Discussing about money، most of the jurisprudents’ mentality refers to "bill money"، while for a long time، the new phenomenon called "electronic money" has replaced "bill money" and transactions are being done with it generally، even in micro levels. On the other hand، according to the famous opinion of scholars، Mudharabah (sleeping partnership) -one of the most important and applicable contracts in the non-usury banking system- cannot be set on "debts".
The question about the nature of this money (electronic money) is that whether electronic money is a mean of debt settlement or itself can be considered as money، and upon this، its debt-being or objectivity is questioned. since there is no separate (discussion) argument among the jurisprudents’ researches about validity or invalidity of Mudharabah (sleeping partnership) using electronic money، and also all current transactions of banks are being done in this way، the value and importance of this discussion is clarified.
In this research، after explaining the introductory points، first we examine the objectivity of Mudharabah (sleeping partnership) capital. Therefore، after criticizing opponents’ opinions، we can conclude about the validity or invalidity of Mudharabah (sleeping partnership) by investigating about the objective or debt-being nature of electronic money. Since Mudharabah (sleeping partnership) requires objectivity of capital، and electronic money customarily is considered as an object، the Mudaraba is uncontested with electronic money
خلاصه ماشینی:
لذا لازم است ابتدا در مورد این رکن مضاربه بحث شده و سپس با تبیین ماهیت پول الکترونیک معلوم گردد که آیا امکان انطباق این رکن بر این پدیده میباشد یا خیر؟ از جمله ویژگیهای سرمایه که فقها بدان اشاره داشتهاند عین بودن سرمایه میباشد.
بهطورکلی آنچه قابلبررسی در این تحقیق میباشد آن است که عقد مضاربه بانکی که امروزه در حال اجرا هست بر روی پولهای الکترونیک منعقد میگردد؛ و طبیعتا چیزی بهظاهر بهعنوان رأس المال در خارج بین عامل و بانک ردوبدل نمیشود لذا باید ابتدا دلیل قائلین به عدم صحت مضاربه بر دیون و منافع بررسی گردیده تا محکم بودن یا نبودن آن معلوم شود و سپس به ماهیت پولهای الکترونیک هرچند بهصورت موجز پرداختهشده تا معلوم شود آیا مضاربه بانکی، مضاربه بر دین است یا عین.
درمجموع باید اینگونه بیان داشت که مضاربه بر پولهای اعتباری در عرف زمان پذیرفته شده است نهایت شک در عرف زمان معصوم (ع) میشود که ملاک آنها از مضاربه با دراهم و دنانیر، جنبه پول بودن آنها بوده و یا موضوعیت داشته است از آنجا که امکان دستیابی به این موضوع نیست لذا در این مقام میتوان به عرف کنونی مراجعه کرد و همانطور که از محقق خویی در قبل بیان شد با استصحاب قهقرایی به عرف زمان شارع میتوان دست یافت.
اشکال دیگری که میتوان به قائلین به دین بودن پول الکترونیک داشت این است که این استدلال (دین بودن پول اعتباری) در مورد پولهای اسکناس نیز جاری خواهد بود درحالیکه در نگاه مشهور اسکناس نوعی عین که دارای مالیت مستقل و دارای ارزش است میباشد.