چکیده:
یکی از عوامل ابهام در شعر بیدل دهلوی که نقش چشمگیری در نوآوری، تاثیرگذاری و لذتبخشی آن دارد و از ویژگیهای سبکی بیدل، محسوب میشود، رویگردانی آگاهانه از ساختارهای کلیشهای و گوشآشنا در حوزه معنا و خیال است که بهترتیب در استعاره و کنایه نمود بیشتری یافته است. از نظر کارکرد هنری میتوان استعاره را در گستره غزل بیدل به دو دسته آسان و دشوار تقسیم کرد: یکی استعارههایی با جامع آسان که ابهام زیادی ایجاد نمیکنند اما گروه دیگر استعارههای هستند که با بسامد بالا نقش اساسی در ابهام و برجستگی کلام بیدل دارند. در باب کنایه نیز گفتنی است، آن دسته از کنایاتی، غریب و ناآشنا هستند که ریشه در آداب و رسوم، فولکلور و زبان گفتاری ایرانی و هندی و بیان نمادین بیدل دارند و تنها کلید این در، آشنایی با آداب و رسوم و شیوه زندگی و خصوصیات زبانی این شاعر ساختارشکن است. این مقاله کوشیده است ابتدا با بحثی مختصر،گستره نوآوری معنایی را مشخص کرده، پس از آن با ذکر مثالهایی دشوار و دیرآشنا، نحوه هنرنمایی بیدل را تبیین کند.
خلاصه ماشینی:
اما در قرن يازدهم ، که سبک هندي متولد ميشود و بر مضمون يابي، نازکخيالي و باريک انديشي ميبالد، به نظر ميرسد اين مقوله ها بيشترين تأثير را بر استعاره ميگذارند تا جايي که يافتن جامع هاي دور از ذهن براي رسيدن به معاني بيگانه و مصاريع برجسته ،گاهي شعر اين دوره را با گره هايي ناگشودني همراه ميکند.
ازاين رو اغلب استعاره هاي غزليات بيدل دهلوي از ديدگاه سبک شناسي که نسبت به دورة قبل خود تغييري اساسي يافته ، قابل تأمل بوده ، زيرساخت استعاره ها و وجه شبه هاي ديرياب آن نيز در حوزة برجسته سازي و هنرآفريني قابل بررسي و تحليل است ؛ زيرا هر اندازه «جامع دور و ديرياب باشد، دو سوي آن پيوندي چندان با هم نداشته باشند و ذهن بيرنج و تلاش نتواند بدان راه برد، اين گونه از استعارة آشکار، هنريترين گونۀ استعاره ميتواند بود، زيرا پندارينه ترين گونۀ استعاره نيز همان است » (کزازي، ١٣٧٢: ١١٣).
به عبارت ديگر در بعضي موارد، حمايت و ارائۀ قرينۀ صارفه در استعاره هاي ديوان بيدل ، بسيار ضعيف و ديرياب است و خواننده نميتواند در « بيت ، ابيات هم جوار يا در فضاي همان غزل » به قرينه و مفهومي درخور دست يازد، اما براهل تحقيق ، پوشيده نيست که برخي واژه ها در شعر بيدل ، بسامد وقوع چشمگيري دارند و هر اندازه اين بسامد بالاتر ميرود، تنوع بيان بيشتري را ميطلبد؛ يعني اين بسامد سبب ميشود برخي واژه ها با مفاهيمي تازه تر در تصاويري دگرگونه تر نمود پيدا کنند.