چکیده:
دنیای زرتشتپژوهی، رغمارغم توصیهای که میگویند یکی از زرتشتپژوهان معاصر، یعنی مری بویس (Mary Boyce) (1920-2006) در اواخر عمرش کرده بوده، هنوز به منابع اسلامی اعتنای کافی نکرده است و جز اندکی از آن بهره نمیبَرد. این غفلت در حالی واقع میشود که بخش مهمی از آثار کهن ایرانی، طی دورۀ انتقال از ایران ساسانی به ایران اسلامی، به زبان عربی ترجمه شده، تعریب یافته و در لابهلای انبوه منابع دوران جدید، حفظ شده است. تردیدی نیست که بهرهگیری از این میراث عظیم، دامنۀ منابع را وسعت بخشیده و به حل بخشی از غوامض زرتشتشناسی کمک خواهد کرد. از باب نمونه، در مقالۀ حاضر، نشان دادهایم که حتی در کتاب آشنا و نسبتاً کاوششدۀ <em>الملل والنحل</em>، اثر مشهور محمد عبدالکریم شهرستانی، میتوان قطعهای از متون اصیل زرتشتی را یافت که بسا مستقیماً از پهلوی به عربی ترجمه شده باشد؛ قطعهای که با وجود تغییر و تصحیفی که معمولاً در ترجمه به زبان عربی رخ میدهد، میتواند اشارهای ابهامآمیز در یکی از متون پهلوی راجع به اهریمن و آفریدههایش را رمزگشایی کند.
خلاصه ماشینی:
از باب نمونه، در مقالۀ حاضر، نشان دادهایم که حتی در کتاب آشنا و نسبتا کاوششدۀ الملل والنحل، اثر مشهور محمد عبدالکریم شهرستانی، میتوان قطعهای از متون اصیل زرتشتی را یافت که بسا مستقیما از پهلوی به عربی ترجمه شده باشد؛ قطعهای که با وجود تغییر و تصحیفی که معمولا در ترجمه به زبان عربی رخ میدهد، میتواند اشارهای ابهامآمیز در یکی از متون پهلوی راجع به اهریمن و آفریدههایش را رمزگشایی کند.
هیجده پیمان چنانکه گذشت، در مقابل دیدگاههایی که اهریمن را فاقد توانایی برای خلقت مادی و نیز هستی مادی میشمرد، دیدگاه دیگری هم وجود دارد که هم خود او را به گونهای مادی وصف میکند و هم وی را قادر به آفرینش کالبد یا جسم خرفستران میداند.
چه، متن، بدون دخیلکردن هزارههای کیهانی و نیز بدون مطرحکردن هر گونه پیمان میان دو مینوی ازلی، به ما یادآور میشود که صرفا با تمهید هوشمندانۀ هرمزد در خلقت گیتی به مثابۀ نوعی دام (که اهریمن نمیتواند از آن خارج شود)، او در مکانی محدود یا کرانهمند محصور شده و از جهان تاریکی به عنوان منشأ و مبدأ قدرتش هم بهکلی جدا افتاده است؛ و لذا، دیگر در وضعیتی قرار دارد که هر روز به ازای هر کار و کنش بدی که به آن دست مییازد، ناگزیر بخشی از نیروی خود را به نحوی جبرانناپذیر از دست میدهد.
بنا به متن رسالۀ اندرز دستوران به بهدینان، مشکل اهریمن، خلقت کالبد خرفستران نیست، بلکه جانبخشیدن به آنها است و به همین دلیل، شروط هیجدهگانه را به هرمزد تحمیل میکند.