چکیده:
انتقال بخارآب در جو، وابستگی مستقیمی به شرایط گردش جوی دارد و با تغییرات گردش جو در طی سال میزان و مسیر انتقال رطوبت نیز تغییر می یابد. یکی از مولفه های گردش جوی موثر در وزش و انتقال رطوبت، مراکز پرفشار هستند که در صورت قرارگیری بر روی سطح آب و منابع تامین رطوبتی می تواند موجب وزش رطوبتی در سطح گسترده ای شوند. بااین حال نقش سامانه های کم فشار و سیکلون ها در وزش و شار رطوبت اگرچه به اندازه سامانه های پرفشار نیست، ولی نقش به سزایی نیز در انتقال و نحوه وزش رطوبتی دارند. هدف از این پژوهش، بررسی و مطالعه وزش رطوبتی بارش های ایران می باشد. برای این منظور داده های فشار، رطوبت ویژه، مولفه مداری و نصف النهاری سطوح 1000، 850، 700 و 500 هکتوپاسکال از پایگاه داده NCEP/NCAR وابسته به سازمان جو و اقیانوس شناسی ایالات متحده امریکا استخراج موردبررسی و تجزیه وتحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که وزش رطوبتی بارش های ایران ناشی از الگوی وزش رطوبتی کم فشار دو هسته ای سودان و شرق مدیترانه- پرفشار اروپا، الگوی وزش رطوبتی کم فشار چندهسته ای ایران مرکزی، شرق مدیترانه و جنوب شرق عربستان، الگوی وزش رطوبتی پرفشار شمال غرب اروپا-کم فشار خلیج فارس، الگوی وزش رطوبتی پرفشار سیبری و قزاقستان- کم فشار جنوب شرق ایران و کم فشار مدیترانه بوده است. در مجموع نتایج نشان داد که دریای عرب در تراز پایین و دریای مدیترانه در تراز بالا بیشترین نقش را در وزش رطوبتی بارش های ایران داشته اند.
خلاصه ماشینی:
در تراز ٧٠٠ و ٥٠٠ هکتوپاسکال (شکل C وD) چرخند شرق مدیترانه همچنان در نواحی سوریه ، عراق ، اردن و ترکیه برقرار است و وزش رطوبتی به مقدار ٠/٠٠١ گرم بر کیلوگرم به سمت نواحی شمال غرب ایران را به وجود آورده است ؛ این در حالی است که بیشترین مقدار وزش رطوبتی در نواحی جنوب شرقی کشور به میزان ٠/٠٠٢ گرم بر کیلوگرم از سوی شبه قاره هند و خلیج بنگال برقرار است ؛ بنابراین ازآنجاکه ترکیب سامانه های سودانی و چرخندهای شرق مدیترانه بهترین حالت را برای ایجاد بارش های شدید در جنوب غرب ایران ایجاد می کنند (سبزی پور، ١٣٧٠: ٧٨)، این وضعیت کاملا در این الگوی بارشی با وزش رطوبتی از سوی دریای مدیترانه ، دریای سیاه ، خلیج فارس ، دریای عرب و دریای سرخ به واسطه حضور چرخند قوی با گسترش قائم از سطح زمین تا تراز ٥٠٠ هکتوپاسکال در شرق مدیترانه و نفوذ کم فشارهای سودانی به سمت نواحی جنوبی ایران موجب ایجاد بارش فراگیر در نیمه جنوبی کشور شده است .
این در حالی است که بیشترین مقدار وزش رطوبتی تراز ٥٠٠ هکتوپاسکال (شکل ٧-D) در نواحی شمالی و شمال شرقی کشور به واسطه استقرار کم فشار بر روی دریای سیاه و دریای خزر و دریای مدیترانه می باشد؛ بنابراین حاکمیت سامانه های کم فشار بر روی ایران و نواحی اطراف به خصوص بر روی منابع تأمین رطوبت دریای مدیترانه ، سیاه و خلیج فارس موجب شار و انتقال رطوبت به نواحی مختلف کشور شده است و از آنجایی که شیو فشاری شدید در نواحی شمالی کشور به واسطه پرفشار حاکم بر روی جنوب غربی روسیه ایجادشده است می تواند منجر به ایجاد ناپایداری شدید و صعود قائم هوا و درنهایت ، منجر به بارش های فراگیر در سطح کشور شود.
C. (2005), Atmospheric Water Vapor Transport Associated with Typical Anomalous Summer Rainfall Patterns in China, Journal of Geophysical Research, Vol. 110, pp.