چکیده:
ارتباط میان شرق و غرب از طریق مسیرهای خشکی و دریایی به دوران های کهـن بـازمی - گردد. پیشینه ارتباط راه های خشکی میان چین و شرق مدیترانه که از مرکز آسیا عبور می کرد را می توان تا سده ٢پ .م یا آغاز تاریخ میلادی دنبال کرد. این راه ها متصل کننده تمدن های مختلف و شاهد پیشرفت تکنولوژی بودند و از طریق آن ها کالاهای گوناگونی جا به جا می شد که یکی از آن ها ابریشم بود و نامش بر این راه نهاده شد. ارتباط زمینی و دریایی طولانی میـان شـرق و غرب از چهار مرحله گذر کرده است .٤ مرحله نخست ، دوران حکومت سلسله هـان در چـین ، پارتیان در ایران و امپراتوری روم است که تـا آغـاز تـاریخ مـیلادی امتـداد دارد. مرحلـه دوم ، همزمان با حکومت سلسله تانگ در چین و عصر شکوفایی خلافت عباسـی در عـالم اسـلامی است . سومین مرحله از ١٢٥٠م آغاز می شود و شامل کل دوران امپراتوری مغول است . مرحله چهارم و پایانی ، عصر اکتشافات دریایی اروپاییان و سیطره آنان بر سایر نقاط است که سده های ١٥و١٦ میلادی را در برمی گیرد.
خلاصه ماشینی:
راه ابریشم سبب درگیری امپراتوری های مختلف با یکدیگر بوده است ؛ روزگـاری انحـصار طلبی ایرانیان ١ که مهم ترین بخش این راه در اختیار آنان بود؛ باعث شد تـا رومیـان بـه منظـور جایگزین کردن راهی دیگر برای رهایی از سیطره ایران بر این جاده تلاش کنند.
در این دوره حتی مراودات دولت اسلامی با مناطق آسیای جنوب شـرقی نیز کامل شد و مسلمانان در نقش بازرگـان و جهـانگرد، واسـطه شـرق و غـرب شـدند؛ زیـرا محصولات و کالاهای مهم شرق باید از راه مصر و شام به دریای مدیترانه و اروپا مـی 3 رسـید.
مسأله از زمانی آغاز شد که مغولان در دوره ای از تاریخ خویش در اندیشه تـشکیل دولـت جهانی افتادند که هدف آن تسلط بر پل ارتباطی بین شرق و غرب یا جاده ابریشم بود و پروژه مزبور سیطره یافتن بر تمدن های بیزانس ، عربی - اسلامی و اروپای مسیحی را دنبال مـی کـرد.
١ بدین ترتیب قلمرو مغولان توسعه یافت و بـه مرزهـای جهـان اسـلام رسـید و آنـان بـا خوارزمشاهیان همسایه شدند و از این طریق به بخش های مهم جـاده ابریـشم یـا راه خـشکی متصل کننده شرق و غرب آسیا تسلط یافتند.
سلطان محمد خوارزمشاه در این درگیری با یک تیر دو نـشان زد؛ ١ زیـرا نیروی آن دسته از قبایل ترک و مغول را که چنگیزخان به دلیل تأمین امنیـت راه هـای تجـاری میان دو دولت از مرزهای خود رانده بود به خدمت گرفت و ایـن امـر از نامـه چنگیزخـان بـه خوارزمشاه قابل دریافت است .