چکیده:
در آیه 34 سوره نساء یکی از راهکارهای مقابله با نشوز زنانی که وظایف زناشویی خود را ترک کردهاند، «ضرب» معرفی شده است (واضْرِبُوهُنَّ). پژوهشگران قرآنی دیدگاهها و آراء متفاوتی در تفسیر و معنای آن مطرح کردهاند که یکی از این آراء، دیدگاه نسخ تمهیدی آیه میباشد که توسط آیتالله معرفت ابداع شده است. بر اساس این نظریه، دستور به ضرب و تنبیه بدنی زنان در این آیه، از ابتدا مراد جدی خداوند نبوده، بلکه هدف از طرح آن در قرآن کریم، زمینهسازی برای منسوخ شدن این عمل از جامعه بهصورت تدریجی بوده است. پژوهش حاضر با بررسی و گردآوری دلایل و مستندات این نظریه، به ارزیابی این ادله پرداخته و به این نتیجه میرسد که مستندات ارائه شده توان اثبات مدعا را ندارند و بر این اساس نمیتوان نسخ در این آیه را پذیرفت. از طرف دیگر، توجه به سخنان لغویان نشان میدهد که مناسبترین وجه در معنای آیه که از دیرباز نیز مورد قبول بیشتر مفسران و قرآنشناسان بوده، همان معنای ظاهری، یعنی زدن و تنبیه بدنی زنان ناشزه میباشد که توجه به شرایط و حدود این مسأله، برخی ابهامات و شبهات احتمالی مربوط به آن را برطرف میسازد.
خلاصه ماشینی:
چنان که خواهد آمد، مفسران از ديرباز «واضْرُبوهُن َّ» در اين آيه شريفه را به معناي «زدن و تنبيه بدني» زن ناشزه دانسته اند، اما در دوره هاي پس از آن و به ويژه در دوران معاصر، همراه با شکل گيري مکاتب فکري گوناگون حقوق بشري و حقوق زنان و طرح ايرادات و ابهامات نسبت به اين حکم ، برخي از دانشمندان قرآني با هدف دفاع از موضع قرآن ، به ارائه نظرات و تفاسير جديد روي آوردند که يکي از اين نظرات ، نظريه نسخ تمهيدي (تدريجي) از سوي آيت الله معرفت در مورد اين فراز آيه شريفه ميباشد.
اکثر قريب به اتفاق مفسران و مترجمان قرآن کريم نيز در طول تاريخ اسلام تا کنون ، شيوه يکساني را در پيش گرفته و «ضرب » را به «زدن و تنبيه بدني» معنا و تفسير کرده اند؛ همچون مقاتل بن سليمان (٣٧١/١)، طبري (٤٣/٥)، جصاص (١٥٠/٣)، شيخ طوسي (١٩١/٣)، ثعلبي (٣٠٣/٣)، طبرسي (٦٩/٣)، ابوالفتوح رازي (٣٥٠/٥)، فخر رازي (٧٢/١٠)، بيضاوي (٧٣/٢)، قرطبي (١٧٢/٥)، ابن کثير (٢٥٨/٢)، ابوحيان (٦٢٧/٣)، ثعالبي (٢٣٠/٢)، فيض کاشاني (٤٤٩/١)، شريف لاهيجي (٤٧١/١)، آلوسي (٢٥/٣)، عبدالله شبر (١١٤/١)، ابن عاشور (١١٦/٤)، سيد قطب (٦٥٤/٢)، آل غازي (٥٥٢/٥)، علامه طباطبايي (٣٤٥/٤)، آيت الله مکارم شيرازي (٣٧٢/٣)، عبدالحسين طيب (٧٤/٤)، محمد صادقي تهراني (٥٠/٧)، دروزه (١٠٩/٨)، طنطاوي (١٣٩/٣) و ...
٤. دللت قيد غير مبرّح بودن تنبيه بر نسخ آيه بر اساس اين ديدگاه ، يکي ديگر از دلايلي که بر نسخ دلالت ميکند، آن است که در تفسير و تبيين چگونگي «زدن و تنبيه بدني» در آيه شريفه توسط روايات ، آمده است که زدن بايد به صورت «غير مبرِّح »، يعني غير دردآور و بسيار ملايم باشد.