چکیده:
فقیه گاه در مقام استنباط احکام به نصوص و ادلّه شرعی به صورت منفرد و تکگزارهای استناد مینماید و گاه در اثر ممارست و انس با نصوص شرعی، روش و سیرهی شارع در جعل احکام و روح کلی شریعت را در می یابد و با این بینش مجموعه نگر، ادله شرعی را ارزیابی میکند. بدین سان مذاق شریعت نه تنها مبین اراده ی تشریعی شارع است بلکه در مقام تفسیر ارادهی شارع نیز دستمایهی فقها قرار میگیرد. در عرصه فقه جزایی امامیه در حوزههای مختلف به مذاق شریعت استناد شده است؛ فقیهان نسبت به کاربست این مفهوم در زمینه موضوعات فاقد سابقه تنصیصی، شیوه تحلیل موضوع حکم، رفع تزاحم احکام و تفسیر ادلّه شرعی مبادرت نمودهاند. در نوشتار حاضر نیز ضمن پرداختن به مفهوم مذاق شریعت و اعتبارسنجی آن، کارکردهای آن در عرصه تشریع جزایی (جرمانگاری)، شیوهی تفسیر موضوعات کیفری و رفع تزاحماتی که ممکن است در این عرصه عارض شود تبیین شده است.
خلاصه ماشینی:
در عرصه فقه جزایی امامیه در حوزه های مختلف به مذاق شریعت استناد شده است ؛ فقیهان نسبت به کاربست این مفهوم در زمینه موضوعات فاقد سابقه تنصیصی، شیوه تحلیل موضوع حکم ، رفع تزاحم احکام و تفسیر ادله شرعی مبادرت نموده اند.
این امر و دوری از مذاق شریعت سبب شده است تا ایشان امر به «درأ» در اخبار را بر وضع ستره حمل کند (همان ) به عبارت دیگر جهت اجتناب از آثار ناپسند (اتلاف اموال و انفس )، جواز دفع را محدود به جایی نموده است که نمازگزار در مقابل خود ستره ای قرار داده باشد.
توضیح اینکه اگرچه ممکن است گفته شود روش هایی که پیش از این برای رسیدن به مذاق شریعت بیان شد، همگی ظنی هستند و ادله ظنی نمیتواند نتیجه یقینی به همراه داشته باشد مع ذلک دریافت مذاق شریعت منحصر به روش های یاد شده نمی باشد بلکه بیش از همه ، محصول ممارست و انسی است که فقیه با مجموعه فقه و لسان ادله یافته است و چه بسا در عین یقینی بودن امکان مفاهمه و بیان علمی آن وجود نداشته باشد.
در عرصه فقه امامیه ، فقها نتنها از مذاق شریعت به عنوان یکی منبع فرعی مستقل در طول ادله دیگر ١- امام صادق (ع ) در اهمیت اجرای حدود می فرمایند : «حد یقام فی الارض ازکی فیها من مطر اربعین لیله و ایامها, حدی که روی زمـین اجرا شود از باران چهل شبانه روز پاکیزه تر است » (حرعاملی، همان ، ١٨، ٣٠٨) جهت استنباط حکم شرعی استفاده نموده اند بلکه دست مایه آنها در تفسیر موضوعات احکام همچنین رفع تزاحم میان احکام نیز قرار گرفته است .