چکیده:
هجوم مغولان از جمله حوادث مهم در تاریخ میانه ایران به شمار می رود. تاثیرگذاری حمله مغولان بر تحولات فرهنگی-اجتماعی تا قرن ها نمایان بود. با وجود آنکه مغولان قومی بیابانگرد محسوب می شدند؛ ولیکن در امور اجتماعی خود دارای قوانین خاص بودند. یاسا مجموعه ای از قوانین و مقررات وضع شده از طرف چنگیز خان در موضوعات و مسایل گوناگون و تدابیر امور کشوری و لشگری است که جانشین های وی ملزم به اطاعت از آن بودند. این قوانین موجب می شد که روابط اجتماعی در ساختار جامعه دارای چارچوب معین باشد و همه افراد را ملزم به رعایت آن می کرد. تخطی از قوانین عواقب ناگواری برای فرد خاطی به دنبال داشت. قوانین یاسا در زمان جانشینان چنگیز خان نیز به دقت رعایت می شد. تیموریان به عنوان جانشینان ایلخانان نیز به رعایت یاسا پرداختند. تیمور که از بسیاری از جهات شبیه به چنگیز خان مغول بود، در پی احیای عمل به یاسا بود و در امور حکومتی به دقت رعایت به آن را پی می گرفت. در دوره جانشینان تیمور نیز بسیاری از خاطیان و محکومین مطابق با یاسا مورد مجازات قرار می گرفتند. نظر به اهمیت موضوع در این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و براساس مطالعات کتابخانه ای به دنبال بررسی جایگاه یاسا در عصر تیمور گورکانی و جانشینان (771-911 ه . ق) آن هستیم.
خلاصه ماشینی:
(جوینی، ١٣٨٥: ١٧-١٨) اقبال آشتیانی در کتاب تاریخ مغول نیز چنین درباره یاسا و یاسانامه بزرگ مینویسد: «هریک از این احکام و قواعد را به مغولی یاسا که به معنی حکم و قاعده و قانون است و مجموعه آنها یعنی طومارهای مکتوب به خط اویغوری را که جامع جمیع احکام و آداب رسمی مغول بوده و چنگیز خان آنها را امضا و تصویب کرده یاسانامه بزرگ (یاسانامه بزرگ را تونجین گویند و معنی تونجین احتیاط کردن و یقین دانستن باشد) میخواندند و آن عبارت بوده است از دستورها و احکامی راجع به تعبیه لشکر و تخریب بلاد و مصالح ملک و ترتیب شوری راجع بکارهای بزرگ و لشکرکشیهای مهم و انواع مجازات ها و راه و رسم زندگانی مغول در حرکت یا اقامت و غیره و مرسوم چنین بود که هروقت خانی بر تخت مینشست یا حادثه ای عظیم روی مینمود یا شاهزادگان جمعیتی میکردند ٦٣ یاسانامه بزرگ را مورد مطالعه قرار میدادند و بنای کارها بر آن میگذاشتند».
به گونه ای که چنگیز خان امر کرده بود ، زمانی که لباس های مغولان کاملا کثیف و ژنده شده است ، آنها را نشویند و از دست فرو بردن در آب نیز منع شده بودند همچنین استفاده از ظرف برای برداشتن آب اجباری بوده است .
(بیانی، ١٣٧٠: ١٢٨/١) یاسا در زمان تیمور با وجود اینکه صد و پنجاه سال از حمله چنگیز به ایران و آغاز حکومت یاسای او در ایران می گذشت ؛ اما بار دیگر فردی پیدا شد که خود را به چنگیز خان و قوانیین یاسای وی سخت پایبند می دانست و سعی در احیای دوباره آن داشت .