چکیده:
این مقالهء به بررسی کارکردهای سیاسی مسجد در انقلاب مشروطیت ایران میپردازد.
پرسش اصلی مقاله این است که مسجد در انقلاب مشروطیت چه تاثیری گذارد و چه
عواملی سبب شد تا مسجد در انقلاب مشروطیت کارکرد سیاسی داشته باشد. مسجد در
مراحل مختلف انقلاب مشروطیت» پیش از صدور فرمان مشروطهء در مرحلة
نهادسازیهای انقلاب و پس از انقلاب» بازوی رسانهای و تبلیشاتی مشروطهخواهان»
کانون تجمعها و بسیج تودة مردم و محل تشکیل انجمنهای سیاسی بود. این مقاله
کارکردهای سیاسی مسجد را در مراحل سهگانة انقلاب مشروطیت و عوامل موّئر در
نقشآفرینی سیاسی مسجد در انقلاب مشروطیت برمیرسد.
خلاصه ماشینی:
با توجه به این مسئله که نقش اصلی مسجد به کارهای دینی و فرهنگـی معطـوف بـود، این پرسش مطرح میشود: «چرا مسجد افزون بر کارکرد ذاتی خود، در دگرگـونیهـای سیاسی دورة قاجار به ویژه در جنبش های سیاسی مانند انقلاب مشروطیت تأثیر گذارد و این نقش مسجد، به چه شکلی رخ نمود؟» گمان میرود افزایش کنش سیاسی روحانیان این دوره و نقش آفرینی آنان در جایگاه رهبران انقـلاب مشـروطیت کـه مسـجد پایگـاه سنتی آنان به شمار می رفت ، نبـود فضـاهای عمـومی شـهری بـرای تحصـن و نگرانـی مشروطه خواهـان از نـاامنی در برابـر حکومـت قاجـار سـبب شـد کـه فعـالان انقـلاب مشروطیت ایران ، مسجد را کانون حرکت مشروطه خواهی خود برگزینند و در سه حوزه رسانه ای و تبلیغاتی، بسیج توده های مردم و محل تشکیل انجمن های سیاسی، از آن بهره گیرند.
بنابراین ، مسجد افزون بر اینکه نماد نهاد دین به شمار میرفت ، کانونیترین پایگاه متولیان دین نیز بود و با توجه بـه همـین جایگاه ، هنگامی که روحانیان (متولیان دین و رؤسای مساجد) در دورة قاجار به حـوزة سیاست و کار سیاسی و و سرانجام رهبـری جنـبش هـای سیاسـی درآمدنـد، هـم زمـان پایگاه های آنان (مساجد) نیز به کانون جنبش های سیاسی بدل شدند.
این ویژگی مسجد افزون بـر دو ویژگـی یـاد شـده (پایگـاه روحانیـان و فضای شهری برای تحصن ) موجب شد که مساجد در انقلاب مشـروطیت بـه پایگـاهی سیاسی برای اعتراض ها و اجتماع های مردم بدل شوند.