چکیده:
تدوین متمم قانون اساسی در مشروطه اول، با بحران مشروعیت دینی مواجه شد. در تفسیر علمای مخالف مشروطه، متمم حاوی مفادی بود که با اصول دیانت شیعی در تعارض قرار میگرفت. به همین دلیل، آنان از ضرورت تصحیح و بازنگری متمم برای مطابقت آن با شریعت سخن به میان آوردند. فشار علمای معترض، مجلس را واداشت تا پروژه مشروعسازی متمم را در دستور کار خود قرار دهد. به این منظور، کمیسیون ثانویهای تشکیل شد تا به بازاندیشی شرعی در متمم بپردازد. در این نوشتار، سعی بر آن است تا پیامدهای خواسته و ناخواسته اقدامات و منازعات نظری نیروهای مذهبی در جهت مشروعسازی متمم مورد بررسی قرار گیرد. برای تحقق این هدف، مطالعه در دو سطح دنبال خواهد شد: نخست، بررسی مناقشات دینی که علما به صورت نظری در رابطه با متمم قانون اساسی مطرح کردند؛ و دوم، بررسی تاثیر عینی این منازعات نظری از طریق تحلیل متن متمم قانون اساسی. رویکرد نظری که برای پاسخ به مسئله پژوهش حاضر اتخاذ شده، منطق نظری ماکس وبر در کتاب اخلاق پروتستانی و روح سرمایهداری است.
خلاصه ماشینی:
تا اين زمان ، مسئله اي تحت عنوان قانون گذاري تنها با «منازعات سياسي» از جانب دربار روبه رو بود، اما تدوين متمم قانون اساسي سرآغاز «جدال هاي مذهبي» بين علما و مجلس شد که سرشت و ماهيت مشروطه را تحت تأثير خود قرار داد (قدسي، ١٣٤٩: ١٦٤).
بنابراين ، پرسشي که مطرح ميشود اين است که : «اعتراضات نظري-عملي نيروهاي مذهبي به فرايند تدوين قانون اساسي، چه پيامدهاي خواسته و ناخواسته اي براي متمم و کليت مشروطه به دنبال آورد؟ حقوق ملت که مسئله اصلي منازعه بين مجلس و علما بود، سرانجام چه صورت بندياي در متمم يافت ؟ ماهيت مشروطه که مباني اصلي آن در متمم تعريف شده بود، در پي فشار نيروهاي مذهبي براي مشروع سازي، چه تغييراتي پيدا کرد؟ رويکردي که براي پاسخ به مسئله پژوهش حاضر اتخاذ شده ، منطق نظري ماکس وبر در کتاب اخلاق پروتستاني و روح سرمايه داري است .
طبق اين منطق وبري، در پژوهش حاضر سعي شده تا در وهله اول ، هدف خواسته علما در راستاي تحقق ايده آل مشروطه مشروعه از طريق اصلاح متمم قانون اساسي و نيز نگرش فقهي- ديني آن ها در رابطه با نسبت مذهب و اصول مشروطه مورد مطالعه قرار گيرد؛ در وهله بعد، با اتخاذ مفهوم نظري پيامد ناخواسته از الگوي نظري وبر، تشريح خواهد شد که چگونه پروژه مشروع سازي متمم به نحو ضمني، عرفيسازي مشروطه را به دنبال آورده است .