چکیده:
بازشناخت چرایی و چگونگی مهدیانگاری زیدبنعلی (80 ـ122ق) از سوی برخی از هواداران او، موضوع اصلی پژوهش پیش روست که از کارکردهای اجتماعی ویژهای در همان زمان، و در بسترسازی برای بارورشدن این اندیشه در میان زیدیان در دورههای بعد برخوردار بوده است. این نوشتار با بهرهگیری از منابع معتبر و تحلیل دادهها، تلاش میکند تا تصویری از روند مهدیانگاری زید را با توجه به بسترها و عناصر تشکیلدهنده این باور ارائه کند. به نظر میرسد، همزمان با ظهور زید در کوفه، اندیشه مهدویت در میان برخی از هواداران او به شکل جدی مطرح شد و با توجه به میراث حدیثی موجود، زید را عنصری یاریشده از سوی خداوند و شکستناپذیر، یعنی «منصور» دانستند و سپس، در همان زمان، زید به عنوان یک فاطمی مبارز، نامزد عنوان «مهدی» گردید که با شکست و نمایش پیکرش در کوفه، این اندیشه در کوتاهمدت روند ایستایی پیدا کرد.
خلاصه ماشینی:
با توجه به آنچه گفته شد، پرسش اصلی این تحقیق، آن است که: زیدبنعلی چرا و چگونه در نظر برخی از هوادارانش به عنوان مهدی شناخته شد؟ چنانکه پرسشهای دیگر نوشتار پیش رو، عبارتاند از: بسترها و شرایط زمانی و مکانی مهدیانگاری زید از چه قرار است؟ مهدویت زید برای هواداران او در آن زمان چه تعریف و جزئیاتی داشته است؟ نگاه برخی از شیعیان هواخواه زید به رهبر قیام کوفه قبل از اتصاف به عنوان مهدی، تا چه اندازه از خصوصیات مهدوی بهره میگیرد؟ مفاهیمی چون: غیبت، انتظار، نشانههای ظهور و امثال آن در میان شیعیان متمایل به زید، مقارن با قیام او از چه جایگاهی برخوردار است؟ فرض نگارنده، بر آن است که مهدیباوری در میان برخی از شیعیان هوادار زید که بعدها عنوان «زیدیه» را به خود گرفتند، همزمان با جنبش زید شکل گرفت.
برای مثال: موسوینژاد، «مهدویت و فرقه حسینیه زیدیه»، مجله هفت آسمان، ش 27، ص 127 ـ 162؛ فرمانیان، «بازتاب مهدویت در تاریخ سیاسی اسلام»، مجموعه مقالات گونهشناسی اندیشه منجی موعود در ادیان، ص 297 ـ 300؛ قاریان، «مهدویت از دیدگاه فرقههای زیدیه»، حوزه علمیه، 1395.
در برخی از ادعیه نیز از این واژه برای اشاره به منجی موعود استفاده میشود و حتی در بعضی گزارشها منصور و مهدی، یکی پنداشته شده است؛ چنانکه رویارویی او با سفیانی ـ به عنوان یکی از علایم ظهور مهدی ـ و یا فرار مهدی و منصور از چنگال او نیز میتواند به این فاروق عمر، «فرهنگ مهدویت در لقبهای خلفای عباسی»، ترجمه: غلامحسن محرمی، مجله تاریخ اسلام در آینه پژوهش، ش 1، ص 157.