چکیده:
بعد از شهریور 1320 و اشغال ایران از سوی نیروهای متفقین مشکلات زیادی به لحاظ سیاسی و اقتصادی در کشور ایجاد شد و انتظار می رفت با توجه به اعلامیه مشترک کنفرانس تهران، دول متفق نیروهای خود را حداکثر پس از ششماه از پایان جنگ خارج سازند. با وجود آنکه آلمان در 17 اردیبهشت ماه 1324 تسلیم شد و جنگ در اروپا به پایان رسید ولی متفقین زمان پایان جنگ را تسلیم ژاپن در روز 11 شهریور 1324 قرار دادند. هنوز یک روز از پایان جنگ جهانی نگذشته بود که فرقه دمکرات در 12 شهریور تشکیل شد و اعلام خودمختاری کرد. فرقه دمکرات از سوی دولت شوروی مورد حمایت سیاسی و نظامی بود و در واقع مساله آذربایجان در فضای جنگ سرد قرار گرفت. به همین دلیل حل مساله آذربایجان احتیاج به یک دیپلماسی فعال و حساب شده داشت. درباره ی بحران آذربایجان پژوهشهای شایانی صورت گرفته است و بیشتر این پژوهش ها با تاکید بر دوره ی دولت قوام بوده اما این نوشته در پی آن است، بحران آذربایجان در دوره ی دولت حکیمی را مورد بررسی قرار دهد که این دولت در رفع بحران آذربایجان چه اقداماتی را انجام داد و چه موانعی را پیش رو داشت و اقدامات دولت حکیمی با توجه به فضای سیاست داخلی و خارجی چه نتایجی را در پی داشت. انجام این تحقیق نشان می دهد که بحران آذربایجان در فرآیند آزمون های سیاسی متفاوت قرار گرفت که بخشی از این فرآیند در دوره ی دولت حکیمی انجام شد و وی موفقیت هایی در این زمینه داشت.
خلاصه ماشینی:
مسائل آذربایجان در دوره ی دولت صدر در حالی رخ داد که دخالت های نیروی نظامی شوروی بعد از جنگ جهانی در مسائل داخلی در زمینه های مختلف همچنان ادامه داشت و ایجاد بحران از سوی شوروی در استان های شمالی دور از ذهن نبود زیرا نیروهای نظامی شوروی در حدود 75 هزار نفر در استان های شمالی مستقر بود و این نیرو با کمک حزب توده می توانست مشکلات زیادی را ایجاد کند چنانچه پیش از تشکیل فرقه دمکرات، در دوره ی دولت صدر، قیام افسران خراسان و شورش در ساری و فیروز کوه با پشتتیبانی شوروی صورت گرفت.
خاطرات مورخ الدوله این نکته را می رساند که حکیم الملک پیش از آنکه کابینه اش را در 12 آبان معرفی کند و فرقه دمکرات درآذربایجان، حکومت مستقل تشکیل بدهد قصد داشته به مسکو برود و با مذاکره از حوادث احتمالی آینده جلوگیری کند ولی جریان مذاکرات تقویت نشد ولی به نظر نمی رسد که حضور هژیر در کابینه موجب قطع مذاکرات شده باشد چرا که هژیر معمولا در اکثر کابینه های بعد از شهریور 1320 حضور داشت و حتی در کابینه قوام که موفق شد با شوروی در مسکو مذاکره کند حضور پررنگی در کابینه داشت اما حکیمی برای رفتار ملایم با شوروی سه پست وزارت را به نمایندگان شمالی طرفدار شوروی داد(آبراهامیان، 1377: 267) و مرتضی قلی خان بیات را که با شوروی روابط دوستانه داشت به استانداری آذربایجان منصوب کرد.