چکیده:
«دشت روم» یکی از دهستانهای شهرستان یاسوج در استان کهگیلویه و بویراحمد است. گونۀ زبانی این دهستان-گویش لری- به دلایل متعدد، از جمله ارتباط اندک مردم آن با گویشوران فارسی معیار، تا حدودی دستنخورده باقی مانده است. این منطقه به دلیل آب و هوای مناسب، در گذشته محل ییلاق عشایر دامدار بوده است، به همین سبب کاربرد واژه ها و اصطلاحات دامداری در این منطقه بسامد بالایی دارد. ولی در پی اجرای برنامۀ اسکان عشایر در دورۀ رضاشاه و کاهش دامداری متحرک، دشت روم اکنون به کمربندی از باغهای سیب و هلو تبدیل شده است و بیم آن می رود که واژگان و اصطلاحات دامداری به مرور زمان فراموش شود. با توجّه به اینکه مطالعه دربارۀ واژگان، اصطلاحات و تعابیر این گونۀ زبانی افزون بر فواید مردم شناسانه و زبان شناسانۀ آن ممکن است در حل برخی از مشکلات زبانی و معنایی متون کهن فارسی مفید و مؤثر باشد؛ در این جستار تلاش شده است که مهم ترین واژگان و اصطلاحات دامداری این روستا-که طی پژوهشی میدانی گردآوری شده و با منابع کتابخانه ای تکمیل گردیده است- به صورت موضوعی تدوین شود و افزون بر آن تا جای ممکن نیز ریشهیابی گردند. در مجموع، 150 واژه و اصطلاح به دست آمده که برخی از آنها بر پیوند مستقیم تر این گویش با زبان پارسی باستان و اساطیر کهن ایرانی دلالت دارد.
خلاصه ماشینی:
در مجموع، 150 واژه و اصطلاح به دست آمده که برخی از آنها بر پیوند مستقیمتر این گویش با زبان پارسی باستان و اساطیر کهن ایرانی دلالت دارد.
پیشینۀ پژوهش بر اساس جستجوهای نگارنده در منابع کتابخانهای و رایانهای، نه تنها دربارۀ اصطلاحات دامداری دهستان دشتروم تاکنون تحقیقی انجام نشده، بلکه این موضوع در گویش لری نیز به صورت مستقل و مفصل مورد پژوهش قرار نگرفته است، ولی چند پژوهش در مورد اصطلاحات و واژگان دامداری در گویشهای دیگر انجام شده است که در نوشتن این جستار نیز بدانها نظر داشتهایم؛ برخی از آنها عبارتند از: - واژهها و اصطلاحات ویژۀ دامداری در گویش کوهمرۀ نودان، جروق و سرخی فارس از فرح حاجیانی و عظیم جباره(1392).
ﻧﺎم ﺑﺰها ﺑﺮ اﺳﺎس رﻧﮓ ﻣﻮ، ﺷﻜﻞ، ﮔﻮش و ﺷﺎخ الوس/ alus/: ﺑﺰی ﻛﻪ ﻣﻮﻫﺎی ﺳﺒﺰ و سیاه دارد و ﮔﻮشﻫﺎﻳﺶ ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ.
این واژه در گویش کوهمرههای فارس به معنی «بزی است که موهای سبز و سیاه دارد و گوشهایش بلند و باریک است»(همان: 187).
به نظر میرسد بین این تیشتر(نوعی بز) با تیشتری که در اساطیر مطرح است ارتباطی وجود دارد.
واژهﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ادوات و اﺑﺰارﻫﺎی داﻣﺪاری اوسار/aȏsâr/: اﻓﺴﺎری از ﺟﻨﺲ ﭘﺸﻢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ است و ﺑﺮای ﺑﺴﺘﻦ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ اﺳﺘﻔﺎده میﺷﻮد(ابدال یافتۀ افسار است).
3. نتیجهگیری دهستان دشتروم محل ییلاق عشایر دامدار بویراحمد بوده است، به همین دلیل در زبان رایج این منطقه، واژهها و اصطلاحات دامداری فراوانی وجود دارد که بسیاری از آنها به دلیل تغییر نظام زندگی از کوچنشینی به یکجانشینی در آستانۀ فراموشی و نابودی هستند.
نتایج پژوهش نشان میدهد که در گویش این منطقه به سبب رواج دامداری از گذشتههای دور تاکنون، اصطلاحات و واژههای دامداری بسیاری وجود دارد.