چکیده:
قاعده احسان یکی از قواعد فقهی مسلّم و موثر در حقوق اسلام و دارای گستره وسیعی است که مورد توجه
بسیاری از فقها و حقوقدانان قرارگرفته بهطوریکه از آن بهعنوان رافع مسئولیت و ضمان نامبرده
میشود. طبق این قاعده اگر شخص محسن ققصد رساندن سود به دیگری یا دفع ضرر از دیگری داشته باشد با
رعایت تبصرههایی مثل داشتن حسن نیت و وارد نکردن زیانی بیش از زیان اول» عمل او مسئولیت آور نیست.
زیر اگر با نیکوکار مانند زیانکار رفتار شود سبب اجتناب انسان از احسان میگردد. ارزش عمل نیکوکارانه و
قبح مجازات نیکوکاران تا بدان جاست که خداوند نیز درآیات متعددی از قرآن مقدس,» محسنین را مورد
دوستی و محبت خود قرار داده است. هدف این پژوهش, استفاده از مستندات نقلی و عقلی قاعده احسان و
استناد به منابع فقهی, حقوقی, دانشگاهی و تحقیقات مختلف با تکیهبر قرآن و حدیث است تا اثبات کند که
احسان یکی از موارد معافیت از جبران خسارت و مسقط ضمان قهری میباشد و با اشاره به قوانین مدنی و
مرتبط با این قاعده نشان داده شده است که می تواند جایگاه مهمی را در روابط خصوصی شهروندان و نظام حقوقی ایران کسب کند.
خلاصه ماشینی:
شایان ذکر است، چنانچه محسن بخواهد از وقوع ضرر یا ادامه آن جلوگیری کند در صورتی ضامن نیست که ضرر دوم یعنی ضرری که برای دفع خسارت وارد شده از ضرر اول کمتر باشد در غیر این صورت عمل محسن نه تنها خدمت نیست بلکه عملی بیهوده و در مواردی از مصادیق خیانت هم محسوب میشود که بایستی جبران خسارت هم بکند.
در تعیین مقدار دلالت قاعده احسان چنین گفته شده است: اگر محسن اقدام به کاری کرد که به نظر وی موجب جلب منفعت برای دیگر یا رفع مفسده و مضرت از دیگری بود و این عمل بر طبق اعتقاد و تخیل نبود، بلکه در واقع نیز این عمل احسان یعنی دفع مفسده یا جلب منفعت بود، اگر ضرر عمل شخص بیشتر یا مساوی باشد عقلا به چنین شخصی محسن نمی گویند، چون در صورت بیشتر بودن ضرر، مسلمأ اسائه صدق می کند نه احسان و در نتیجه مجرای قاعده احسان نیست.
ب- ماده 509 قانون مجازات اسلامی (مصوب1392هجری شمسی) مقرر می دارد: ((هرگاه کسی در معابر یا اماکن عمومی با رعایت مقررات قانونی و نکات ایمنی عملی به مصلحت عابران انجام دهد و اتفاقأ موجب وقوع جنایت یا خسارت گردد، ضامن نیست)) از سیاق ماده فوق چنین بر می آید که یکی از مصادیق خاص قاعده احسان است و محسن الیه در این ماده، جامعه است زیرا اعمال انسان دوستانه ای برای مصلحت عمومی انجام میشود که پیشتر در موارد تطبیق قاعده احسان در مورد آن سخن گفته شد.
------------------------------------------------------------------------------------- Ehsan Rule and Its Role in the Exemption of Compensation Mazdak Nasouri Master΄s Student, Department of Public Law, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran (m.