چکیده:
پژوهش حاضر در پی دستیابی به دو هدف است؛ نخستین هدف، ارزیابی ساخت موصولی فارسی از تمامی جنبه های رده شناختی است. چرا که با وجود پژوهش های گوناگونی که در پیوند با ساخت موصولی فارسی و برخی فرایندهای نحوی قابلِ اعمال بر روی آن، انجام شده است، همچنان نیازمند پژوهشی جامع در ارتباط با ساخت موصولی فارسی بر مبنای همگانی های جهانی هستیم. هدف دوم پژوهش، بررسیِ نقشِ ساختِ موصولی، بر اساس ویژگی های جهانیِ آن، به منظورِ تعیین ردۀ زبانی فارسی، از جنبة ترتیب سازهای است. بر این مبنا، در بخش نخست، ساختِ موصولیِ فارسی، از جنبه های کاربردشناختی و نحوی مورد بررسی قرار گرفت. یافته های این بخش نشان میدهد گونة فارسی هر دو ساخت موصولی هسته دار و بدون هسته را دارد اما بسامد کاربرد ساخت های موصولی هسته دار بالاتر است؛ هستۀ ساخت موصولی فارسی همواره خارج از بند قرار میگیرد و بند توصیف گر، درون بند اصلی درونه میشود؛ با توجه به اینکه این بندها در فارسی فقط پس از اسم ظاهر میشوند، از میان پنج جهانیِ ممکن در این زمینه، فقط فارسی از حالتِ پس اسمی بهره میبرد. علاوه بر این، یافته های پژوهش در پیوند با هدف نخست نشان دهندة آن است که از میان چهار شیوۀ جهانی ِخلاء، ضمیر ابقایی، ساخت ضمیر موصولی و گروه اسمی کامل که برای موصولی سازی به کار میروند، فقط فارسی از دو شیوۀ نخست استفاده میکند. در بخش دوم پژوهش، پس از اینکه نقش ساخت موصولی در تعیین ترتیب سازهای از دیدگاه رده شناسان مختلف معرفی شد، ویژگی های ساخت موصولی فارسی به منظورِ پیشبینی ردۀ زبانی آن، بررسی شد. نتایج این بخش نشان میدهد گونة فارسی برمبنای یافته های پژوهش های گرینبرگ (Greenberg,1963)، لمان (Lehman,1973) و ونمان (Vennman,1974) در این مورد، رفتاری شبیه به زبانهای SVO دارد. در حالی که ساخت موصولی فارسی بر اساس نتایج پژوهش درایر (Dryer, 2005) نشان میدهد که در فارسی امکان وجود هر دو ساخت SOV و SVO وجود دارد.
خلاصه ماشینی:
p ,١٩٨٦,Lehman) سـه عامـل جهـانی هـای گـرین بـرگ (,Greenberg ١٩٦٣)، سلسله مراتـب موصـولی سـازی کینـان و کـامری (١٩٧٧ ,Comrie &Keenan ) و نقش بند موصولی در فازهای ١ دستور زایشـی ، سـبب شـده ، زبـان شناسـان بیشـتر بـه بررسـی ساخت موصولی بپردازند.
کـامری (١٩٨٩ ,Comrie) معتقـد اسـت سـاخت موصولی زبان های هسته بیرونی را نیز می توان بر اساس جایگاه هسته و نوع بند موصـولی ، در دو دستۀ پس رو و اسمی قرار داد.
با بررسی تعریف ها و نمونـه هـای ارائـه شـده در این مورد می توان نتیجه گرفت که دومین صورت از چهارمین شـیوة موصـولی سـازی مـورد نظـر کینـان (١٩٨٥ ,Keenan)، همـان سـاختی اسـت کـه لمـان (١٩٨٦ ,Lehman) آن را ساخت موصولی میان رو نامیده است .
1 reduced relative clauses ٢ البرزی ورکی )٢٠١٦ ,quoted from Bahrami ;١٩٩٧ ,Alborzi Varaki( معتقد است اسـم شـخص فارسـی در جایگاه هسته بند موصولی تحدیدی قرار نمی گیرد )٢٨ .
جدول ٣: شیوه های نحوی موصولی سازی فارسی براساس نوع هسته و اسم هم مرجع {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} بر اساس جدول (٣)، کاربرد شیوة خلاء فقط در حـالتی کـه عنصـر هـم مرجـع بـا هسـته دارای نقش فاعلی باشد، اجباری است : ١ شیوة چهارم در هیچ یک از زبان هایی که سـاخت موصـولی هسـته بیرونـی بـا بنـد موصـولی درونـه شـده دارنـد اعمـال نمی شود.
P ,٢٠٠٥ ,Dryer) در پژوهشی دیگر در این زمینه بـه وجـود سـاخت موصـولی پـس اسـمی در اکثـر زبـان هـای VO اشـاره می کند؛ وی در بررسی های خود فقط به ٥ زبان با ساخت موصولی پیش اسمی برمـی خـورد که دارای ترتیب سازه ای VOهستند٢.