خلاصه ماشینی:
"ق) وضعیت کلامی عصر بعثت و هجرت، چگونگی پاسخگویی به معارف الاهی در عصر امامت و نیز زمینهها و علل پیدایش «علم کلام» را چنین بیان نمود: از زمان بدو ظهور ملت اسلام تا آخر زمان حضرت امیرالموءمنین علی علیه السلام مقرر نبود که صحابه و تابعین در معارف الهی وسایر مسایل دین گفتگو کنند و بر سبیل درس و بحث و تدوین و تألیف در افاده و استفاضهی علوم خوض نمایند؛ بلکه در زمان حضرت رسالت صلی الله علیه و آله و سلم بنابر آیاتی که مشتمل بر امر به نظر و فکر و تدبر و تأمل در آیات آفاق و انفس عزصدور و شرف نزول مییافت مدار عقلا و مستعدان اهل اسلام بر تأمل و نظر بود و در سوانح مشکلات، مقربان مسند، رسالت را رجوع به استکشاف از زبان وافی بیان آن حضرت و سایر مردم را استعلام از خدمت مقربان درگاه رسالت میسر و مقدور میگشت.
از زمان بدو ظهور ملت اسلام تا آخر زمان حضرت امیرالموءمنین علی علیه السلام مقرر نبود که صحابه و تابعین در معارف الهی وسایر مسایل دین گفتگو کنند و بر سبیل درس و بحث و تدوین و تألیف در افاده و استفاضهی علوم خوض نمایند؛ بلکه در زمان حضرت رسالت صلی الله علیه و آله و سلم بنابر آیاتی که مشتمل بر امر به نظر و فکر و تدبر و تأمل در آیات آفاق و انفس عزصدور و شرف نزول مییافت مدار عقلا و مستعدان اهل اسلام بر تأمل و نظر بود و در سوانح مشکلات، مقربان مسند، رسالت را رجوع به استکشاف از زبان وافی بیان آن حضرت و سایر مردم را استعلام از خدمت مقربان درگاه رسالت میسر و مقدور میگشت."