چکیده:
در این پژوهش قصد داریم با بررسی بخشی از اسناد سفارت آمریکا که یکی از مهمترین منابع اسنادی و کتابخانهای تاریخ معاصر ایران میباشند، مذاکرات اعضای شاخص گروه نهضت آزادی ایران از یکسو و دکتر سید محمد بهشتی، عضو جامعه روحانیت مبارز تهران و دبیر کل حزب جمهوری اسلامی ایران از سوی دیگر، با مسئولان و کارکنان سفارت آمریکا در تهران طی سالهای 1357 و 1358 را مورد تحلیل قرار دهیم. آنچه در تحلیل محتوای این بخش از اسناد و مقایسه تطبیقی این دو با گفتمانهای سیاست خارجی دریافت میشود؛ آن است که گروه اول با رویکردی ایدئولوژیک بر محورهای لیبرالیسم، دموکراسی و حقوق بشر تاکید دارند که برآمده از گفتمان ملیگرایی لیبرال در سیاست خارجی است که در دوران تسلط دولت موقت حاکمیت یافت. آنها در مذاکرات پیاپی با سفارت آمریکا به دنبال جلب حمایت این دولت در عرصه سیاست داخلی ایران هستند تا رقیبان ایدئولوژیک مانند مارکسیسم را شکست دهند. ولی دکتر بهشتی از منظری عملگرایانه، مصالح انقلاب اسلامی و منافع ملی را لحاظ میکند و با واقعبینی نسبت به محیط بینالملل بر اصول اساسی انقلاب یعنی استقلال از غرب و شرق، اتکا به نیروهای درونی و فقدان وابستگی خارجی و در عین حال رویکرد انتقادآمیز نسبت به روابط سابق آمریکا در ایران و تلاش نسبی و تدریجی برای رفع تنشهای احتمالی مبتنی بر مصلحتاندیشی و واقعنگری، تاکید دارد که در چارچوب رهیافت مصلحتگرایی مرکزمحور از خردهگفتمانهای اسلامگرایی انقلابی جای میگیرد.
خلاصه ماشینی:
ولی دکتر بهشتی از منظری عملگرایانه، مصالح انقلاب اسلامی و منافع ملی را لحاظ میکند و با واقعبینی نسبت به محیط بین الملل بر اصول اساسی انقلاب یعنی استقلال از غرب و شرق، اتکا به نیروهای درونی و فقدان وابستگی خارجی و در عین حال رویکرد انتقادآمیز نسبت به روابط سابق آمریکا در ایران و تلاش نسبی و تدریجی برای رفع تنشهای احتمالی مبتنی بر مصلحت اندیشی و واقعنگری، تأکید دارد که در چارچوب رهیافت مصلحتگرایی مرکزمحور از خرده گفتمانهای اسلامگرایی انقلابی جای میگیرد.
فرضیه این پژوهش آن است که برخلاف تصور عمومی که رویکرد جریان لیبرال را واقعنگر و جریان مکتبی را اتوپیایی و انتزاعی تصور میکند؛ ملیگرایان ایران بر مبنای رهیافتی آرمانگرایانه نسبت به سیاست خارجی به مذاکره با سفارت آمریکا پرداخته و درصدد بودند با تبیین ویژگیهای حزبی و جناحی خود و اثبات همپوشانیهای ایدئولوژیک، رفتار دیپلماتیک ایالات متحده نسبت به انقلاب ایران را تحت تأثیر قرار دهند ولی گفتمان سیاست خارجی اسلامگرایی مصلحت محور منتج از مذاکرات دکتر بهشتی با واقعبینی نسبت به قدرت نرم ایران به پشتوانه سرمایه اجتماعی برآمده از جنبش انقلابی ملت و همچنین با دقت به مواضع متفاوت دولتمردان ایالات متحده پیش و پس از انقلاب اسلامی و تمایل برخی از آنان به روابط نزدیکتر با ایران جهت جلوگیری از گسترش نفوذ اتحاد جماهیر شوروی در آسیای غربی؛ درصدد بوده تا منافع ملی کشور و بقای انقلاب در شرایط متشنج ماههای پایانی جنبش اسلامی و همچنین اولین سال پس از پیروزی انقلاب را تضمین نماید.