چکیده:
از پیامدهای تشکیل حکومت ایلخانی در ایران، مشارکت و نقش بیشتر زنان در فعالیتهای اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی است که باگذشت زمان این حضور پررنگتر و محسوستر میشود. در قرن هشتم و در زمان حکومت آل اینجو در شیراز، تاشی خاتون، نمونهای از این زنان است. وی از نفوذ خود برای نقشآفرینی در مسائل اجتماعی بهره فراوان میبرد. با بررسی فعالیتهای وی، علاقه خاتون به مذهب و همچنین توجه وی به دانش و هنر را میتوان در برنامههای فرهنگی و اجتماعی وی دنبال و فهم کرد. در این میان احمد بن موسی نقش محوری در حضور اجتماعی- فرهنگی تاشی خاتون دارد. از اقدامات خاتون آل اینجو، میتوان بازسازی و توسعه حرم حضرت احمد بن موسی، موقوفات فراوان برای حرم مطهر، ساخت مدرسه و کتابخانه، برگزاری جلسات مذهبی و توجه به هنر را نام برد. این مطالعه تاریخی با روش توصیفی- تحلیلی، با جستجو در دادههای موجود کتابخانهای، به بازسازی و ارائه تصویری ازآنچه بوده، روی آورده است. دراینمیان، بررسی و تبیین نقش مرقد احمد بن موسی در جایگاه و فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تاشیخاتون نیز موردتوجه قرارگرفته است.
خلاصه ماشینی:
بنا بر کتاب شیراز نامه و سفرنامه ابنبطوطه، اولین بانی توسعه حرم مقدس شاهچراغ تاشی خاتون همسر شرفالدین محمد اینجو است (ابنبطوطه، 1376، جلد1: 261 و نیز نک زرکوب شیرازی، 1350: 148-150).
هدف پژوهش حاضر آن است که با توجه به ساختارهای مذهبی-اجتماعی و هنجارهای نهادینه شده در جامعه شیراز قرن هشت هجری، به چگونگی نقش هویت بخش زیارتگاه احمد بن موسی(ع) به ساختار فعالیتهای اجتماعی زنان متنفذ و قدرتمند مانند تاشی خاتون بپردازد.
سوالات پژوهش 1ـ ساختارهای مذهبی و اجتماعی شیراز قرن هشت (یا پسا ایلخانی) در توسعه زیارتگاه حضرت احمد بن موسی چه نقشی داشته است؟ 2- تاشی خاتون چه اقداماتی در راستای توسعه فرهنگی شیراز با محوریت حرم شاهچراغ انجام داد؟ 1ـ موقعیت حرم پیش از دوره آل اینجو آرامگاههای بسیاری منسوب به اهلبیت(ع) در شیراز وجود دارد که محل احترام و زیارت بوده اما آرامگاه احمد بن موسی(ع) مشهور به شاهچراغ از زمان پیدایش، به مهمترین مرکز مذهبی شیراز تبدیل گردید.
بر این مبنا محل قبر حضرت احمد بن موسی(ع) در قرن هفت هجری آشکارشده است، و با حضور شیفتگان خاندان ولایت و تأسیس سازههای اقتصادی، مذهبی و اجتماعی پیرامون بقعه بسیار سریع به مهمترین زیارتگاه شیراز و همچنین هسته اصلی و نماد شهر تبدیل گردید.
هرچند منابع در مورد تأسیس کتابخانه سکوت کردهاند اما به نقل از میثم جوانبخت در مقاله کتابخانه آستان احمدی و محمدی درگذر زمان همزمان با توسعه آرامگاه احمد بن موسی در قرن هشت هجری، کتابخانهای نیز برای حرم مقدس ایجاد گردیده است (جوانبخت، 1390: 104).