چکیده:
محیط زیست، توسعه و پایداری سه مفهوم و نگرانی اصلی جهانی در مدیریت فضای زیست انسان در سطوح مختلف فضایی است. آسیب پذیری محیطی و رویکرد ارزیابی آن، چارچوب ارزیابی جامعی از سیستمها با منابعی است که تحت تاثیر شرایط طبیعی و همچنین در معرض آسیب پذیری ناشی از فعالیتهای انسان قرار گرفته است. بر همین اساس، هدف اصلی پژوهش حاضر ارایه چارچوبی جامع و بدیع از آسیب پذیری محیطی در سطح پژوهشهای کشور با تلفیق تکنیکها و دادههای فضایی است. جهت سنجش وضعیت آسیبپذیری محیطی منطقه کرانه شرقی دریاچه ارومیه با توجه به نقش آن در استان و همچنین شرایط به وقوع آمده محیطی انتخاب شده است. روش تحقیق پژوهش حاضر تحلیلی-توصیفی و ماهیت هدف آن در نظام برنامهریزی بویژه در زمینه تقلیل اثرات آسیبپذیری و بهبود تاب آوری از نوع کاربردی – توسعه ای است. در این مطالعه، در مجموع 18 معیار در چهار شاخص یا 4 گروه آسیب پذیری ناشی از مخاطرات محیطی، آسیبهای ناشی از شرایط محیطی، آسیب پذیری انسان-منشاء و در نهایت آسیبهای ناشی از عوامل آب و هوایی انتخاب گردید. در ادامه با تلفیق و تجمیع شاخصهای قبلی، شاخص کلی آسیبپذیری محیطی(EVI) در منطقه مورد مطالعه ارایه گردید. نتایج بدست آمده از شاخصها در 6 طبقه آسیب پذیری طبقه بندی گردید که طبقه بندی وضعیت نهایی آسیبپذیری حاکی از پوشش بیش از 50 درصد مساحت منطقه در طبقات آسیب پذیری زیاد و خیلی زیاد میباشد. در نهایت به منظور برنامهریزی و حفاظت محیطی، نتایج بدست آمده در قالب 4 منطقه آسیب پذیری بحرانی(%33)، مناطق حاشیه بحرانی(%31)، مناطق گذر(%20) و مناطق با رویکرد حفاظت(%26) شناسایی و منطقه بندی گردید.
Environment, development and sustainability are the three significant issues of worldwide concern. Environmental vulnerability and assessment of natural and anthropogenic activities impacts represent a comprehensive evaluation approach. The main purpose of this study is to present a comprehensive and novel framework in order to environmental vulnerability assessment using by spatial data and techniques. The method of this research is analytical-descriptive. The basic premise is that the finding of this study can be applied in the local planning system and policy making process of environmental conservation particularly to cope with rapid environmental change. The environmental vulnerability is defined and governed by four factors: hydro-meteorology signatures, environmental attributes, human activities and natural hazard. Based on data availability and vulnerability status of different areas, there is no general rule for selecting how many variables are required to assess the environmental vulnerability. In this study, 18 variables were taken into account and organized into four aforementioned groups. The process of environmental vulnerability index is proposed to integrate AHP approach, remote sensing indices and GIS techniques. The environmental vulnerability showed distinct spatial distribution in the study area. Furthermore, the distribution of heavy and very heavy vulnerability patterns mainly occur in low and medium lands where the human activities have been developing rapidly and is the nearest region to Urmia lake in the west region.
خلاصه ماشینی:
مطالعه پیشینه پژوهش در حوزه آسیب پذیری به طور کلی و رویکرد ارزیابی آسیب پذیری محیطی به طور خاص ، بنیان های نظری را در مطالعات پیشین و در ارتباط با سیستم های طبیعی-انسانی در این زمینه را مشخص ساخته ( Billie ;٢٠٠٥ Luers ;٢٠٠٦ Eakin and Luers ;٢٠٠٦ W Neil Adger ٢٠٠٣ ,Lee Turner, et al) و منجر به ارایه نمونه های تجربی مختلف با اهداف گوناگون و به تبع آن کاربست روش های کمی مختلفی را شده است .
لذا، در این پژوهش در گام نخست اقدام به سنجش آسیب پذیری محیطی با کاربست تکنیک های تحلیل فضایی گردید و سپس با توجه به نتایج بدست آمده از فرایند ارزیابی آسیب پذیری محیطی و اولویت های حفاظت محیط زیست در نظام برنامه ریزی محلی، راهکارهای مناسب جهت برنامه ریزی در سطح منطقه ای ارایه شده است .
بر همین اساس ، با توجه به وضعیت منطقه مورد مطالعه از یک طرف به عنوان یکی از محورهای مهم و حیاتی استان و از طرفی تغییرات محیطی ایجاد شده در طی سال های اخیر بویژه ؛ خشک شدن دریاچه ارومیه ، به طور کلی ارزیابی آسیب پذیری محیطی به منظور تدوین سیاست های مقابله با تغییرات و افزایش ظرفیت سازگاری جوامع محلی در برابر شرایط بوقوع آمده یکی از اولویت ها و ضرورت های نظام برنامه ریزی محلی و به طور ویژه در حوزه حفاظت محیط زیست میباشد.
Living with Environmental Change: Social Vulnerability, Adaptation and Resilience in Vietnam.