چکیده:
بارشهای سنگین و سیلآسای غیرطبیعی در مناطق خشک و کم باران و با پوشش گیاهی تنک در اغلب موارد منجر به رخداد سیلابهای با دبی بالا و غیرقابلپیشبینی شده و همهساله خسارات زیادی در بخشهای تاسیسات زیر بنایی، عمرانی و کشاورزی برای مناطق نیمه جنوبی کشورمان به بار میآورند. هدف اصلی این پژوهش بررسی و شناسایی الگوهای همدیدی و ترمودینامیک بارشهای سنگین و مخاطرهآمیز جنوب ایران است. بدین منظور از دادههای بارش روزانه ایستگاههای منتخب بندرعباس، یزد، کرمان، جیرفت، شیراز و یاسوج و دادههای مرکز ملی پیشبینیهای محیطی آمریکا برای دوره 44 ساله (2014-1970) استفاده شده است. با بررسی بارشهای روزانه بیش از 50 میلیمتر ایستگاههای انتخابی، سامانههای بارش سنگین و سیلآسا شناسایی گردید و با استفاده از دادههای رقومی فشار تراز دریا، ارتفاع ژئوپتانسیل، سرعت قائم جو، مولفههای مداری و نصفالنهاری باد، نم ویژه نقشههای مربوطه ترسیم و مورد واکاوی قرار گرفتند. جهت تعیین مسیر و منشا 105 سامانهی بارشی ورودی به منطقه موردمطالعه، نقشههای فشار تراز دریا و ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 700 و 500 هکتوپاسکال بررسی گردید. یافتهها نشان داد که بارشهای سنگین منطقه جنوب ایران در قالب 4 الگوی همدید رخ میدهند. به ترتیب بیشترین تعداد سامانههایی که برای منطقه بارش شدید داشتند، سامانههای سودانی، ادغامی سودانی-مدیترانه ای روی عراق، ادغامی سودانی-مدیترانه ای در شرق مدیترانه و مدیترانهای بودند ازلحاظ منابع تغذیه رطوبتی در تراز 1000 هکتوپاسکال دریای عرب، خلیج عدن، سرخ و خلیجفارس نقش داشتهاند؛ اما در ترازهای 850 تا 500 هکتوپاسکال خلیج عدن، دریای سرخ و خلیجفارس تامین رطوبت بارشهای سیلابی را بر عهده داشتهاند. بیشترین میزان رطوبت مربوط به دریای عرب بوده و مدیترانه کمترین نقش را در انتقال رطوبت داشته است.
Problem statement: The occurrence of terrible floods due to climate change has caused much damages in different parts of the world in recent decades, and the effect of these changes is more pronounced in dry areas. Floods are the most common environmental damage. On average, 60 floods occur annually in Iran, with an average annual flood loss of 141 people, meaning more than 2 deaths per year per flood event. Research Methodology: The study area consists of six stations located in Hormozgan, Kerman, Yazd, Kohgiluyeh, and Fars provinces. In this study, two types of ground and high data are used as follows:A) - Using daily rainfall data of the 44 years (1967-2014) statistical stations of the region obtained from the country's Meteorological Organization B) Use of high-level data. Includes revised data for geopotential heights, sea level pressure, wind direction, meridian wind, omega, and humidity, from the National Center for Environmental Excellence at Colorado. To conduct synoptic analysis, the circular environmental method was used; after observing the daily rainfall during the statistical period of all rainfall over 50 mm in selected stations of Yazd, Jiroft, Shiraz, Bandar Abbas, and Yasuj, 118 heavy rainfall events were investigated. After identifying and separating days, 105 observation systems were identified and analyzed.
After the evaluation and control of the pressure maps of the sea of the systems of landing, 4 patterns were selected and identified. Explain and interpret the results: The results showed that heavy precipitation occurred in the months of December, December, February, February, and November, respectively. Since November, with the retreat of high-performance dynamic systems to the southern latitudes and the influx of western winds from high latitudes on the area, conditions for the occurrence of heavy rainfall are provided. Most centers with 9 heavy rainwater systems of Sudan's lowland, 6 the moderate Sudanese-Mediterranean component of the Middle East has been on Iraq, and the four satellite systems have been the Mediterranean-Sudan-Mediterranean integration. The most frequent Sudanese pattern in 2-day continuity with 17 cases was Sudan-Mediterranean integration pattern with 7 cases in 3-day continuation, Sudanese-Mediterranean integration pattern in the Eastern Mediterranean, 4-day continuity with 7 events, and equidistant Mediterranean pattern The continuity of 2 to 4 days has been due to the increased load of Mediterranean systems ranging from 70 to 90 mm.
خلاصه ماشینی:
مفیدی نیز طی تحقیقاتی نقش اصلی تأثیر سامانه های کم فشار سودانی در وقوع بارش های سنگین و سیل زا در ایران را ازنظر همدیدی درکشیده تاوه قطبی، در تراز ٥٠٠ هکتوپاسکال میداند که به عنوان منبع اصلی تاوایی برای پیدایش الگوی گردش ناهنجار و تقویت سلول هدلی یا رودباد جنب حاره بر روی مدیترانه و شمال آفریقا وارد عمل می شود (مفیدی،١٣٨٤).
در مطالعه ای تحت عنوان واکاوی همدید سیلاب آبان ماه ١٣٩٠ در شهرستان بهبهان و لیکک نتایج نشان داد که تشکیل و گسترش مراکز کم فشار مدیترانه -سودانی به دلیل قرارگیری بین مراکز پرفشار اروپا و پرفشار جنب حاره ای جنوب شرق عربستان ، وجود ناوه عمیق شمال آفریقا از شرق مدیترانه تا شمال سودان و قرارگیری منطقه پژوهش در خروجی رودباد جنب حاره ای نقش مهمی در تقویت کم فشار مدیترانه -سودانی و حرکت شرق سوی آن و درنهایت رخداد سیلاب شده است (خوش اخلاق و همکاران ، ١٣٩٣).
مشکواتی و همکاران (١٣٩٣) در بررسی ساختار گردش جو در طی رخداد بارش سنگین ٢١ دسامبر١٩٩٢ ایستگاه شیراز، نفوذ کم فشار از منطقه دریای سرخ و عربستان و در سطوح میانی واقع شدن ناوه و رودباد جنب حاره با ایجاد واگرایی شدید نقش مهمی در توسعه ناپایداری ها داشته اند.
مشخصات جغرافیایی منطقه جنوب مرکزی ایران {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} برای انجام تحلیل های سینوپتیک از روش محیطی به گردشی استفاده شده است ؛ به این نحو که ابتدا بارش های سنگین بیش از ٥٠ میلیمتر شناسایی و سپس ابعاد سینوپتیک آنها در بازه فضایی بین ١٠ تا ٦٠ درجه عرض شمالی و ١٠ تا ٨٠ درجه طول شرقی مورد بازکاوی قرار داده شده اند.