چکیده:
یکی از نکتههایی که ابوریحان بیرونی در کتاب تحقیق ماللهند مطرح کرده، گرایش یا اعتقاد عبدالله ابنمقفّع به مانی و سنّت مانوی و راه یافتن باورهای مانویان، از راه ترجمة کلیله و دمنه، به باب برزویة طبیب و دیگر بخشهای این کتاب است. سخن ابوریحان، سرآغاز پژوهشهای گستردهای در این زمینه شد که اغلب ناظر بر عوامل متنی است. امّا بررسی عوامل فرامتنی، نتایج دیگری به دست خواهد داد؛ عواملی مانند: پیوند کسانی که در ترجمة یا به نظم درآوردن کلیله و دمنه نقش داشتهاند یا مشوّقان آنها با دین مانوی، نفوذ کلیله و دمنه در سغد و ماوراءالنّهر و پیوستگی دیرینة آن دیار با مانویان و مهمتر از همه، اطّلاعات دقیق ابوریحان از اصول عقاید مانویان. در کنار اینها، پیوستگیهای دین مانی با دین بودایی و تشخّص اندیشههای بودایی در کلیله و دمنه، نشان میدهد که این اثر از این حیث نیز میتواند مورد توجّه مانویان قرار گیرد. در کنار هم قرار گرفتن این دادهها، نشان میدهد کلیله و دمنه از آثاری است که سخت مورد توجّه مانویان بوده و این مساله در آن دوره شهرت داشته و بر این اساس، نمیتوان سخن ابوریحان را بیپایه خواند.
خلاصه ماشینی:
عبدالله ابن مقفع و افزودن اندیشه های مانوی به کلیله و دمنه فرانک جهانگرد * چکیده یکی از نکته هایی که ابوریحان بیرونی در کتاب تحقیق ماللهند مطرح کرده، گـرایش یـا اعتقـاد عبـدالله ابن مقفع به مانی و سنت مانوی و راه یافتن باورهای مانویان، از راه ترجمۀ کلیله و دمنه ، به باب برزویـۀ طبیب و دیگر بخش های این کتاب است .
» (بهار، ١٣٧٣، ج ٢: ٢٥٤) پژوهش های گسترده و ژرف تقی زاده دربارٔە مانی و دین او، وی را به این نتیجه رسانده کـه معتقدات و اصول مانوی ، سخت سست و خرافی است که «ذهن محقق علامه ای ماننـد بیرونـی را زده است » و اظهار شگفتی کرده که چگونه «علمایی مانند: محمد بن زکریا و ادیـب فاضـلی ، مانند ابن المقفع و بسیاری دیگر، در محیط تعلیمات ساده تر اسلامی و بحبوحۀ مباحثات متکلمین و معتزله ، مجذوب آن عقاید و تعلیمات نشده بودند (اگرچه محمدبن زکریا مانوی نبـوده و کتـاب در رد برسیس ثنوی نوشته ) و این فقره برای اینجانب سری اسـت غـامض کـه حـل آن سـهل نیست .
دوبلوا، ١٣٨٢: ١٦) نتیجه گیری ابوریحان بیرونی عقیده دارد ابن مقفع به قصد تبلیغ مانوی گری ، باب برزویۀ طبیب را بـه کلیلـه و دمنه افزوده است .