چکیده:
در تاریخ ادبیّات ایران پس از اسلام، شاعران هر عصر چنان متاثّر از محیط خود بودهاند که در آثارشان اطّلاعات مفیدی دربارة تاریخ سیاسی، اجتماعی و تمدّنی عصر خود برجای گذاشتهاند و در قالبهای گوناگون شعری از وضع زمانة خود سخن گفتهاند؛ به گونهای که حتّی مورّخان میتوانند با استفاده از این اشعار، به درک درست و کاملی از تاریخ جامعه و فرهنگ آن زمان دست پیدا کنند. یکی از حوادث و وقایع تاریخی ایران در قرن ششم هجری که در شعر فارسی بازتاب بسیاری داشته، حملة غزان به خراسان است. گروهی از شاعران قصیدهسرای قرن ششم، تصاویر روشنی از این رویداد در اشعار خود قلم زدهاند. در این مقاله، نویسندگان با بررسی این رویداد تلخ تاریخی در ایران و پیامدهای سیاسی- اجتماعی و نیز ادبی آن نشان خواهند داد که یک متن ادبی – و در شکل خرد آن قصیده فارسی- چگونه میتواند منعکسکنندة یک واقعة تاریخی باشد. برای این منظور پس از ذکر توصیفاتی دربارة طایفة غزان و تعامل حکومت سلجوقی با آنان و گزارش تاریخی از حملة آنها به خراسان، به بررسی بازتاب این واقعه در قصاید سه شاعر مهمّ این دوره: انوری ابیوردی، رشیدالدّین وطواط و خاقانی شروانی میپردازند.
خلاصه ماشینی:
برای این منظور پس از ذکـر توصـیفاتی دربـاره طایفۀ غزان و تعامل حکومت سلجوقی با آنان و گزارش تاریخی از حملۀ آنهـا بـه خراسـان ، بـه بررسی بازتاب این واقعه در قصاید سه شاعر مهم این دوره : انوری ابیوردی، رشیدالدین وطواط و خاقانی شروانی خواهیم پرداخت .
سیمای ترکان غز یا قوم غالب در متن جامعه و انعکاس آن در شعر فارسی یکی از پیامدهای حضور ترکان غز در سرزمین ایـران ، بـویژه در ایـن دوره ، کـه در شـعر و ادب فارسی نیز بازتاب یافته بود، تضعیف احساسات و اندیشه های ملـی و بـی تـوجهی روزافـزون بـه پیشینۀ تاریخی و اساطیری کهن و حماسۀ ملی ایران بود و «با وجودی که در ایـن دوران هنـوز با تأثیر از فردوسی بعضی از شاعران به سرودن حماسـۀ ملـی مـی پرداختنـد، توجـه بـه سـاختن حماسه های تاریخی مذهبی رواج یافت » (صفا، ١٣٨٦ : ٣٦٣).
از سوی دیگر هر دوی این شاعران نزدیک به سی سال مدیحه سرای درگاه امرا بودهانـد؛ بـا این حال تفاوت فاحشی در توجه آنان به حادثۀ غز دریافت میشود؛ شاعر دیگر، خاقانی است که با وجود اینکه در قلمروی دیگر و در فاصلۀ جغرافیایی و سیاسی قابل توجهی نسبت به خراسـان زندگی میکند، اما عمق فاجعه را در قصاید مختلف نشان میدهد و روح کلی دیـوان او متـأثر از این واقعه و پیامدهای آن است .