چکیده:
پزوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی در صدد است به بررسی و تحلیل تطبیقی برخی از مهمترین آراء
کلامی صاحبان تفاسیر روض الجنان و مفاتیح الغیب پرداخته، و عقاید هر کدام را در ذیل آن موضوعات بیان
نماید. این دو مفسر علی رغم برخی شباهتها در آراء کلامی مطرح در تفاسیر خود، در موارد بسیاری دارای
اختلاف نظر میباشند؛ ابوالفتوح رازی و امام فخررازی هر دو ایمان را عبارت از تصدیق قلبی دانسته و با دلایل
قرآنی به اثبات این مسئله پرداختهاند. ابوالفتوح رازی رویت خداوند در روز قیامت با چشم سر را ناممکن می-
داند، ولی فخررازی مانند دیگر متکلمان اشعری رویت خداوند را در روز قیامت جایز میداند. درباره حادث یا
قدیم بودن کلام خدا، ابوالفتوح رازی با اعتقاد به کلام لفظی قائل به حدوث قرآن شده، در حالی که فخررازی به کلام نفسی معتقد است. ابوالفتوح رازی مانند جمهور شیعیان قائل به عصمت انبیاء در همه زمانها می باشد، اما فخررازی عصمت انبیاء را بعد از نبوت روا میدارد. ابو الفتوح رازی در بحث تکلیف مالایطاق معتقد است که خداوند حتی کمتر از حد توانایی به مکلفین تکلیف داده و نه با عدل، بلکه با فضل خویش با ایشان رفتار نموده است. در مقابل امام فخر رازی با دلایلی به اثبات تکلیف ما لایطاق می پردازد. در بحث رزق، ابو الفتوح روزی را چیزی میداند که خداوند خلق را از آن بهرهمند میگرداند، و حرام را جزء روزی به حساب نمی آورد، ولی فخررازی حرام را جزء روزی میداند.
خلاصه ماشینی:
به علاوه خداوند مشرکان را به سبب آن که برخی از آنچه را که خداوند روزی آنها کرده حرام ساختند، نکوهش کرده و می فرماید : (قل أ رأیتم ما أنزل الله لکم من رزق فجعلتم منه حراما و حلالا قل آلله أذن لکم أم علی الله تفترون ) (یونس /٥٩) (بیضاوی،١٤١٨: ٣٨/١) ابو الفتوح رازی در ذیل آیه ٣ بقره (و مما رزقناهم ینفقون ) روزی را چیزی می داند که خداوند خلق را ازآن بهره مند میگرداند، و آن شامل همه منفوعات است و به همین دلیل می گویند: «رزقه الله دارا و عقارا و ولدا و علما» و از این جا معلوم می شود که حرام جزء روزی نیست ، و دلیل آن این است که (ومما رزقناهم ینفقون ) یعنی از آنچه ما روزیشان داده ایم و آنچه خدا می دهد، حرام نیست .
ولی امام فخر رازی مانند دیگر متکلمان اشعری رؤیت خداوند را در روز قیامت جایز دانسته ، و معتزله همگام با امامیه به دلیل آنکه مرئی بودن از خواص اجسام است ، آیات و اخباری که ظهور در رؤیت دارند را تأویل نموده اند.
اما امام فخر رازی مانند دیگر متکلمان اشعری عصمت را بر انبیاء روا می دارد منتهی بعد از نبوت و آیات قرآنی که در مورد گناه پیامبران است را چنانچه مربوط به زمان قبل از نبوت باشد جایز و اگر بعد از نبوت باشد آنها را ترک اولی می داند.