چکیده:
در بسیاری از روایات شیعی، مساله کفر مخالفان مطرح شده است و برخی از علمای امامیه نیز بر اساس همین روایات، حکم به کفر مخالف نموده، آنها را از حوزه اسلام خارج دانستهاند. در خصوص حوزه معنایی مخالف، از روایات و کلام علمای امامیه برداشت میشود که مقصود مسلمانی است که شیعه اثناعشری نباشد. مخالفت نیز گرچه میتواند در حوزههای مختلفی، مانند اعتقاد به تجسیم و تشبیه و جبر و تفویض باشد، لکن بارزترین مصداق مخالفت، مخالفت در مساله امامت و ولایت است. از سویی، در روایات بسیاری نیز تصریح شده که هر کس توحید و نبوت را بپذیرد، مسلمان است و تمام احکامی که برای مسلمان ثابت است، بر او نیز جاری میشود. بررسی روایات مرتبط در هر دو سو و نیز مراجعه به سایر روایات و کلام علمای امامیه نشان میدهد که هیچیک از دو حکم اسلام و کفر را نمیتوان به طور مطلق برای تمام مخالفان ثابت نمود؛ بلکه هم در حوزه حکم به اسلام و کفر و هم در معنای مخالف باید حکم به تفصیل نمود. آنچه میتوان به طور یقینی ثابت نمود این است که کفر به معنای خروج از اسلام تنها برای مخالف معاند ثابت است، اما برای سایر اصناف مخالف، یعنی مخالف جاهل و منکر، حکم به اسلام میشود و اطلاقات و عموماتی که در روایات وارد شده و کفر را برای مطلق مخالف ثابت میکند، بر مراتب و درجات مختلف کفر و ایمان حمل میشود.
خلاصه ماشینی:
آنچه میتوان به طور یقینی ثابت نمود این است که کفر به معنای خروج از اسلام تنها برای مخالف معاند ثابت است، اما برای سایر اصناف مخالف، یعنی مخالف جاهل و منکر، حکم به اسلام میشود و اطلاقات و عموماتی که در روایات وارد شده و کفر را برای مطلق مخالف ثابت میکند، بر مراتب و درجات مختلف کفر و ایمان حمل میشود.
از جمله این روایات، روایتی صحیحه است که از امام صادق (علیهالسلام) به این بیان نقل شده است: «الإسلام شهادة أن لا إله إلا الله و التصدیق برسول الله به حقنت الدماء و علیه جرت المناکح و المواریث و علی ظاهره جماعة الناس؛ اسلام عبارت است از شهادت به توحید و تصدیق پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) که به وسیله آن خونها حفظ میشود و نکاح و ارث نیز بر اساس آن جاری میشود و جماعت مردم بر ظاهر همین اعتقادند.
همانگونه که روشن است، گواهی دادن به یگانگی خداوند و تصدیق پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) در این دو روایت به منزله ورود به آیین اسلام معرفی شده است و کسی که این دو شهادت را بپذیرد، تمامی احکام ظاهری اسلام، از جمله نکاح و ارث و...
امام (رحمهالله) در بحث حکم مخالفین، تأکید میکند که اگر مقصود از اسلام، معنای فقهی آن باشد که در مقابل کفر فقهی قرار دارد، بدون شک، اعتقاد به ولایت در آن شرط نیست؛ زیرا سیره مسلمانان از صدر اسلام تاکنون بر همنشینی و مناکحه و معاشرت با آنان و خوردن ذبیحه شان و نیز مترتب نمودن آثار سوق المسلمین بر بازارهای آنان مستقر بوده است.