چکیده:
در چند دهۀ اخیر فیلسوفان علم به مسألۀ اثرگذاریِ ارزشها بر نظریههای علمی توجه بسیار بیشتری نشان دادهاند. تا پیش از آن، عموماً دیدگاهی حاکم بود که مرزی قاطع میان ساحت علم و ارزش رسم میکرد. به ویژه در نیمۀ دوم قرن بیستم، عقیده به آرمان علم غیرارزشبار میان فیلسوفان علم رواج داشته است که مطابق آن، در ارزیابیِ معرفتیِ نظریههای علمی فقط ارزشهای معرفتی میتوانند نقش موجهی داشته باشند. در این مقاله با مرور مختصر سیر تحولات در توجه به مسألۀ علم و ارزش در قرن بیستم، از این ادعا دفاع میکنیم که از جمله عوامل مهمِ توجه بیشتر به مسألۀ نقش ارزشها در علمْ تحولات در تاریخنگاری علم و بهویژه توجه به نگرشهای برونگرایانه، تأکید جدیتر بر دادههای تجربی، و پرهیز از مغالطههای گاهنگارانه (آناکرونیسم) در ارائۀ روایتهای تاریخی بوده است. در بخش پایانی مقاله، به این موضوع میپردازیم که شناخت بهتر از نقش ارزشها در علم پرسشهای تازهای پیش روی تاریخنگار علم قرار میدهد و مفاهیم مطرحشده در بحث از رابطۀ علم و ارزش، مانند تمایز ارزشهای معرفتی و غیرمعرفتی، میتواند چارچوب مفهومی جدیدی در اختیار تاریخنگار علم قرار دهد و از این طریق احتمالاً بر نظریهها و روشهای تاریخنگاری علم اثرگذار باشد.
خلاصه ماشینی:
به ويژه در نيمۀ دوم قرن بيستم ، عقيده به آرمان علم غيرارزش بار ميان فيلسوفان علم رواج داشته است که مطابق آن ، در ارزيابي معرفتͬ نظريه هاي علمͬ فقط ارزش هاي معرفتͬ مͬتوانند نقش موجهͬ داشته باشند.
1. value-free ideal of science مقدمه در چند دهۀ اخير فيلسوفان علم به مسألۀ اثرگذاري ارزش ها بر نظريه هاي علمͬ توجه بسيار بيشتري نشان داده اند.
همين طور به اين نکته توجه شد که ملاحظات و داوريهاي ارزشͬ در مراحل مختلف انجام پژوهش علمͬ، از جمله در تعيين پرسش هاي علمͬ و شکل گيري طرح هاي پژوهشͬ، در انتخاب روش علمͬ، تعيين کاربرد نظريه هاي علمͬ، و حتͬ توجيه آنها نقش دارند 1.
در ادامه ، پس از معرفͬ مختصر مباحث کنونͬ در حوزٔە «علم و ارزش »، از اين ادعا دفاع مͬکنيم که از جملۀ عوامل مهم توجه بيشتر به مسألۀ نقش ارزش ها در علم تحولات در تاريخ نگاري علم و به ويژه توجه به نگرش هاي برون گرايانه ، تأکيد جديتر بر داده هاي تجربي، و پرهيز از مغالطه هاي گاه نگارانه (آناکرونيسم ) در ارائۀ روايت هاي تاريخͬ بوده است .
I. Levi درکارهاي ساير فيلسوفان علم به اين صورت درآمد که براي تصميم گيري در بارٔە اينکه آيا شواهد براي پذيرش فرضيه کافͬ است يا خير دانشمندان فقط بايد مجموعه اي از ارزش هاي معرفتͬ يا شناختͬ (مثل سادگͬ) را در قضاوت هاي ارزشͬ خود وارد کنند.