چکیده:
جنگ غجدوان در ماوراءالنهر، در سوم رمضان سال 918 ق، یکی از رویدادهای مهم نظامی در دوره شاه اسماعیل یکم (930-907 ق) بهشمار میرود. بررسی این رویداد، از آن روی حائز اهمیت است که سپاه قزلباش- که در مرحله استقرار امپراتوری صفوی بسیار قدرتمند ظاهر شده بود- شکست فاحشی خورده و در نتیجه فرمانده آن میرنجم ثانی، وکیل شاه اسماعیل و بسیاری از امیران برجسته و سربازان قزلباش کشته شدند. اما چنین رویداد بزرگی چنانکه باید علت یابی نشده است تا علل شکست و پیامدهای آن آشکار گردد. بنا بر آنچه گفته شد، این پرسش در اینجا مطرح است که چه عواملی سبب جنگ غجدوان شدند و مهمتر اینکه علل شکست سپاه قدرتمند صفوی در این جنگ چه بود و چه پیامدهایی داشته است؟ برای بررسی پرسشهایی از این دست، این مقاله میکوشد- ضمن نگاهی به اوضاع بحرانی منطقه ماوراءالنهر از سال 916 ق- نقش و عملکرد میرنجم را بهعنوان فرمانده سپاه و نیز تاکتیکها و استراتژی وی را در مراحل گوناگون عملیات نظامی مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار دهد. این بررسیها نشان میدهند که در مجموع راهبرد نظامی نادرست میرنجم و عدم توجه وی به مشاورت مشاوران آگاه از یکسو و از سوی دیگر، اتحاد امیران ازبک و بهرهگیری آنان از اختلافات میان امیران قزلباش، از جمله مهمترین علل شکست سپاه صفوی بهشمار میرفتند.
The war of Ghojdovan in Transoxiana in 918 (1512), was one of the most important
This event is very .( 930 / 1501 - ismai'l I (9071523 military events in the reign of the Shah
that have been usually appearing important for study, because the Qezelbash troops
have been defeated severely by the Uzbeks, and inconsequence, very powerful
its commander Mirnajm II and many high rankings Qezelbash Emirs were killed.
Nevertheless, the causes of this defeat haven't been investigated perfectly. Therefore,
the main question is posed that what were the elements of the beginning of the war and
specially, what was the causes of the Safavids troops defeat? The investigation of this
and his wrong as commander of troops question reveal that the role of the Mirnajm II
behavior with the Emirs, and also his wrong strategy were the main elements of the
Safavids troop defeat, in face of the Uzbeks, in the war of Ghojdovan.
خلاصه ماشینی:
در چنیــن شــرایطی ، در این منطقۀ بحرانی ، دو رویداد مهم نظامــی رخ داد؛ یکی جنگ مرو در یکم رمضان ســال ٩١٦ ق (١٥١٠م ) که منجر به شکســت ازبکان و کشته شدن شیبک خان ، حاکم قدرت منــد آنان گردیــد و دیگری جنگ غجدوان که دو ســال بعد، یعنی در ســوم رمضان ٩١٨ق (١٥١٢م ) روی داد و منجر به شکســت فاحش ســپاه صفوی وکشته شدن فرماندة آن میرنجم ثانی ـ وکیل قدرت مند شــاه اســماعیل ـ و جمعی از امیران نامدار و ســپاهیان قزلباش گردید.
در این زمینه بنگرید به : حسن بیگ روملو، احسن التواریخ ، به کوشش عبدالحسین نوایی ، ج ٢، (تهران : انتشارات اساطیر، ١٣٨٤)، ص ، ٥٤ـ١٥٠٣؛ اســکندربیگ ترکمان ، تاریخ عالم آرای عباســی، به کوشش ایرج افشار، ج ٢، چاپ سوم ، (تهران : امیرکبیر، ١٣٨٢)، ص ٤٠؛ ابوطالب ســلطانیان ، «بررســی چگونگی رفتار شاه تهماسب با همایون امپراتور پناهندة هند، با نگرشی بر تاریخ نگاری هندی آن »، فصلنامۀ مطالعات تاریخ اسلام ، سال ٥، ش ١٦، (١٣٩٢)، ص ١٢٠ـ١١٠.
دربارة مطالب بالا بنگرید به : شیخ ابوالفضــل مبارک ، اکبرنامه ، به کوشــش غلامرضا طباطبائی مجد، (تهران : انجمن آثــار و مفاخر فرهنگی ، ١٣٨٥)، ص ١٤٠؛ پژوهش دانشــگاه کمبریج ، تاریخ ایران دورة تیموریان ، ترجمۀ یعقوب آژند (تهران : انتشــارات جامی ، ١٣٧٩)، ص ١٣٥؛ عبدالقادربن ملوک شاه بداونی ، منتخب التواریخ ، تصحیح توفیق سبحانی و مولوی احمد صاحب ، ج ١، (تهران : انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ، ١٣٧٩)، ص ٢٣٥.