چکیده:
تمدن اسلامی، تمدنی دینی است که همه مولفههای آن بر محور دین اسلام میگردد .چنانکه مدینة النبی، شهر نوبنیاد پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) بر اساس همین ارکان استوار شد و تمدنی را ایجاد کرد که مبانی آن قرآنی و سنت بود. فتوحات اسلامی به رویارویی جهادگران مسلمان با مردمان سایر نواحی چون ایران، شام، شمال آفریقا، مصر و اندلس انجامید. در نتیجه گسترش ارضی و توسعه مناطق تحت نفوذ خلافت اسلامی، بیشتر مولفههای تمدن تغییر کرد و اسلام با اصولی تغییرناپذیر و فروعی منعطف، در سرزمینهای فتح شده پرورش یافت. حاصل این برخورد و آمیختگی اسلام با سایر فرهنگهای ملل مختلف، تمدنی با ارزش بود که سرآغاز آن در مدینه النبی بود، اما در سرزمینهایی چون ایران، بین النهرین، شام، مصر و اسپانیا بالید. هدف اساسی در این پژوهش بازنمایی تمدن اسلامی در محدوده جغرافیایی خاص آن و شناسایی همگونی ها و ناهمگونی های قومی، مذهبی و زبانی در چارچوب آن است.
خلاصه ماشینی:
از جمله حوادث تاریخی که به گستردگی ارضی تمدن اسلامی انجامید و توانست آن را از جزیره العرب فراتر برد، فتوحاتی است که از زمان ابوبکر بن ابی قحافه (١٣ ـ ١١ ه) آغاز شد (ابن اعثم کوفی ، ١٣٧٢: ٤٦) و تا اواخر دورٔە امویان (سال ١٣٢ هجری) در ایران و نیمه آخر قرن دوم در شمال آفریقا ادامه یافت (خضری بک ، ١٩٩٧: ٣٥١ ـ ٣٤٩ و ٣٦٨ و ٣٩٨ ـ ٣٩٦).
محدودٔە جغرافیای دارای ناهمگونی زبانی و اشتراک مذهبی : در اغلب این مرزهای جغرافیایی در کنار زبان رسمی ، زبان های بومی متنوعی وجود دارد که به دلیل همین ناهمگونی زبانی ، یکپارچه سازی ملی مقدور نیست ، اما از آنجا که مذهب غالب آنها اسلام است ، همۀ اقلیت های زبانی گرد هم آمدهاند.
(درایسدل و بلیک ، ١٣٦٩: ٢٠٣) زبان رسمی ایرانیان پارسی است ، اما اقلیت های زبانی دیگری نیز در ایران میزیند؛ همچون ترک زبانان آذری در غرب و شمال غرب ، عرب زبانان در خوزستان و جنوب باختری ، کردزبانان در غرب و شمال غربی ، بلوچ ها در خاور و جنوب خاوری و نیز لک و لر زبانان در دامنه های زاگرس و غرب ایران، این تنوع کم نظیر زبانی و ناهمگونی فرهنگی منحصر به فرد در اثر پیوند متعالی اسلامی اهمیت خود را از دست داده اند.
دسته نخست که خود به دو گرایش مخالف و معاند تقسیم میشود، عمدتا محققان غربی اند که معتقدند تمدن اسلامی میراث بر تمدن روم و ایران است و بر ویرانه های دو تمدن پیشین پدید آمده و اسلام به عنوان دینی توحیدی تنها در برخی مواضع تمدنی آنها که متناسب با عرف و جغرافیای منطقه ای، تکامل یافته تغییراتی صورت داده است .