چکیده:
شهر سلطانیه دارای بناها، تپه ها و، آثار طبیعی زیادی از دورههای مختلف تاریخی، قبل و بعد از اسلام است. برخی از این آثار با گذشت سالیان هنوز پا برجا ماندهاند و برخی نیز بر اثر عوامل مختلف سیاسی و طبیعی تخریب و بعضا تبدیل به تپههای تاریخی شدهاند، لذا طبق شواهد و متون تاریخی میتوان اینگونه بیان کرد که این شهر برای حاکمان و فرمانروایان وقت، حائز اهمیت بوده است. برای شهرهای تاریخی مانند سلطانیه، با توجه به قرار گرفتن در نقطه سوق الجیشی، مسیر ارتباطی بین شمال غرب به دیگر نقاط کشور و شرایط آب و هوایی مطلوب، محل مورد علاقه بیشتر پادشاهان بوده است و همچنین اینکه سلطانیه زمانی پایتخت ایلخانان مغول بوده است، اتفاقات سیاسی زیادی رخ داده و بناهای مهم مختلفی اعم از عام المنفعه و خصوصی در شهر قدیم سلطانیه احداث گردیده است. این اتفاقات سیاسی و محل و کاربری بناهای قدیمی که در عصر حاضر با توجه به تخریب چند باره شهر، برخی از این بناها دیگر وجود ندارند، سینه به سینه نقل شده تا به امروز برسد. لذا اهمیت این چنین پژوهش¬ها در این است که این خاطرات و اطلاعات از زبان سالخوردگان و شخصیت¬هایی که در گذشته در شهر سلطانیه فعالیت¬های علمی داشته¬اند به صورت مکتوب درآید. چرا که در بعضی موارد منابع مکتوب با توجه به دستکاری¬های مصلحتی در تاریخ شهر بخاطر مسائل سیاسی و غیره نمی¬تواند پاسخگوی نیاز پژوهشگران باشد. سوالاتی که در این پژوهش مطرح می¬شود این است که بناها و آثاری که در عصر معاصر موجود بوده و بر اثر گذشت زمان تخریب و یا به فراموشی سپرده شده¬اند کدامند؟ تاریخچه و ساخت اینگونه بناها به چه دوره¬ای بر می¬گردد؟ لذا سعی شده در نتیجه بررسی¬ها با کمک افراد سالخورده¬ی بومی شهر و پژوهشگران به موقعیت چندین بنای از بین رفته و موجود اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
به غیر از آثار مشهود گنبد سلطانیه، مقبره ویر، خانقاه چلبی اوغلی، گنبد ملاحسن کاشی، تپه نئور و معبد داش کسن در روستای ویر، تپههای قلعه، کاروانگاه سنبل آباد و نیز تپهای به نام قوش خانه در اراضی خالصه در جنوب سلطانیه وجود دارد که به نظر میرسد این مکان محل استقرار قشون بوده و به مرور زمان از قشون خانه به قوش خانه تبدیل شده است این مکان شکل هندسی خاصی دارد و در صورت کاوش میتوان یافتههای جدیدی را کشف کرد به غیر از این مکان آثار بارویی طویل در جنوب سلطانیه و نیز در ضلع شمالی چمن سلطانیه پایین اراضی قنات سوکهریزان به طول چمن وجود دارد که این آثار شاید متعلق به دورهی قبل از ایلخانی باشد چرا که اکثر مورخان و جهانگردان، سلطانیه را شهری بدون بارو و حصار قید نموده اند.
علاوه بر آثار یاد شده در زیر خرابههای شهری به وسعت سی هزار گام محیط آثار دیگری نیز که در زمان ساخت شهر سلطانیه در بناهای تاریخی به آنها اشارت رفته وجود دارد که نیازمند کاوشهای باستان شناسی است به طوریکه بنا به نظر سیاحان و نقاشیهای ترسیم شده توسط بعضی از آنها بناهای دیگری به غیر از حصار و قلعه سنگی در جوار گنبد و بیرون از ارگ وجود داشته و تا این اواخر بنای مسجد جامع در شمال غربی شهر در آثار سیاحان دیده میشود و منطقه بازار در غرب سلطانیه که در زمان تاج الدین گیلانی احداث گردیده بود و متاسفانه بر اثر بی مبالاتی اخیرا توسط شهرداری تسطیح گردید.