چکیده:
عواملی همچون زمینه-اقلیم-طبیعت در شکلگیری معماری بومی ایران تاثیرگذار بودهاند و همین عوامل در مکانیابی برای ساخت و توسعه معماری موثر هستند. جهت گیری از جمله مواردی است که در معماری ایران تاثر زیادی گذاشته است ولی تاکنون مطالعات زیادی درباره جهتگیری و مسائل تاثیرگذار در جهتگیری معماری انجام نیافته است این در صورتی است که جهتگیری صحیح معماری به عنوان یکی از مهمترین عوامل در شکل و فرم بنا در کنار مسائل اقلیمی و زیست محیطی معماری است و استفاده به جا از تابش آفتاب را به عنوان منبع انرژی طبیعی میسر میسازد. هدف از بررسیهای انجام گرفته پاسخگویی به سوال اصلی این تحقیق میباشد که مولفههای جهت گیری در معماری بومی ایران بخصوص در خانههای تاریخی آن چیست؟ و گونههای مختلف معماری نظیر باغ، کاروانسرا، مسجد وامثالهم از چه عواملی تاثیر گرفته اند؟ به نظر میرسد عواملی همچون راه، اعتقاد، طبیعت در شکلگیری جهت معماری ایران مـوثر بودهاند. مولفههای تاثیرگذاری براساس تحلیل نمونههای مورد مطالعه در خصوص عواملی که در شکل، جهتگیری، ساخت و توسعه خانه¬های تاریخی موثر بودند شناسایی شدند و مورد تحلیل و آنالیز در نمونه موردی که خانههای تاریخی تبریز است قرار گرفتند. در نهایت عوامل موثر بر جهتگیری در گونههای مختلف معماری در 6 دسته (اقلیم، تعادل، همسایگی، مذهب، دید و منظر، شیب زمین و سایه اندازی) تفکیک شده و ارائه گردیده است. دسته بندی اقلیم شامل طول و عرض جغرافیایی، جهت تابش آفتاب و جهت وزش باد می¬باشد و تعادل در بنا با تحقیق در جایگذاری فضاها و تاثیرآن بر هندسه پلان بررسی گردیده است. هندسه قطعه زمین، ابنیه و گذرهای پیرامون عوامل موثر در حوزه همسایگی شمرده شده و چشمانداز و دید از بازشوها در دسته بندی دید و منظر جای گرفته است. تاثیر اعتقادات و تطابق با اقلیم در برخی مناطق موجب جهتگیری برخی ابنیه به سمت قبله گردیده است. جهت شیب زمین و محدوده سایهاندازی نیز از عوامل مهم موثر بر جهتگیری ابنیه میباشد.
خلاصه ماشینی:
کلمات کلیدی: جهتگیری در معماری، عوامل مؤثر بر جهتگیری، خانههای تاریخی تبریز مقدمه: بحران انرژی، رشد و گسترش صنعت و علوم مرتبط با ساختمان در قرن گذشته میلادی باعث گردید تا اقلیم و توجه به مسائل اقلیمی از مهمترین مسائل معماران و مهندسین ساختمان باشد، الگی<FootNote No="10" Text="Olgyay 1963"/> اولین کسی بود که تلاش کرد با عرضه کتاب طراحی اقلیمی جامعه معماری و ساختمان را متوجه بحران پیش رو کره زمین نماید<FootNote No="11" Text="برای مطالعه بیشتر به فصل اول کتاب سیری در مبانی نظری معماری دکتر غلامحسین معماریان مراجعه گردد"/> در ایران با کمی تاخیر از سال 1353 بحث مسائل اقلیمی در ایران مطرح گردید اما از دهه هشتاد بطور جدی و با شکلگیری مبحث نوزدهم مباحث مربوط به مقررات ملی ساختمان خودنمایی کرد؛ بحث جهتگیری یکی از مباحث مربوط به مسائل اقلیمی در این خصوص مطرح گردید و معماران و صاحب نظران تلاش نمودند تا نسبت به ارائه راهکارها و نظرات مختلف در این زمینه نظرات خود را بیان کنند؛ همانند سایر مباحث اقلیمی، محققان مباحث مربوطه را بصورت یکجانبه مورد بحث و تحلیل قرار دادند و در مباحث جهتگیری به سایر جنبههای مورد بحث اشاراتی نگردید «جهتگیری خانه برای بهرهوری از تابش خورشید در زمستان و موارد متعدد مشابه اینها»(توسلی, 1360).
&quot; (Orientation,)، جهتگیری بیشتر در مباحث اقلیم تعریف گردیده است و استفاده بهینه از انرژی محور جهتگیری در معماری محسوب میباشد«در شرایط گرم حداقل انرژی خورشیدی مورد نیاز بوده و ساختمان باید در جهتی قرار گیرد که کمترین تابش آفتاب را دریافت نماید.