چکیده:
با انتقال میراث حدیثی کوفه به قم درآغاز سده سوم هجری مدرسه ای با محوریت شهر قم پدید آمد که رویکرد حدیثی داشت.مکتب قم بعنوان یکی از مکتب های مهم تفسیری در (قرن 5-3)با روش تفسیر«قرآن به قرآن»با رویکرد حدیثی می باشد.در پژوهش حاضر تلاش شده است برای شناخت بهتر این مکتب، ابعاد مختلف، از جمله ویژگیهای تفسیری آن مورد بررسی قرار می گیرد.سپس شخصیتهای برجسته این مکتب، تفاسیر ،روشها وویژگیهای آن مورد برسی قرار می گیرد.برخی از مهم ترین تفاسیر روایی شیعه که از این دوران به دست ما رسیده، به شرح زیر است:1. تفسیر قمی، ابوالحسن علی بن ابراهیم بن هاشم قمی (از بزرگان شیعه در اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم)؛2. کتاب تفسیر الباطن و کتاب تفسیر القرآن از محمد بن اورمه قمی 3. کتاب التفسیرازاحمد بن محمد خالد برقی 4. کتاب مختصر تفسیرالقرآن والتفسیر القران(ناتمام) از شیخ صدوق ( 305-381 ق) و....
خلاصه ماشینی:
(309 سيد موسي شبيري زنجاني با توجه به اينکه اغلب راويانِ بخش دوم تفسير، همچون احمد بن ادريس و حسن بن علي مَهزيار و محمد بن جعفر رزّاز، از استادان علي بن حاِتم قزويني بوده اند و هيچ راوي ديگري از اين مجموعه افراد روايت نميکند، مؤلف کتاب را علي بن حاتم ميشناساند ابو الفضل عباس بن محمد بن قاسم نيز از مشايخ علي بن حاتم است و ممکن است منشأ اشتباه در انتساب کتاب ، تبديل نام علي بن ابي سهل - که همان علي بن حاتم است - به علي بن ابراهيم ، به جهت شباهت اين دو اسم ، باشد قسمت عمده تفسير موجود، نقل از تفسير علي بن ابراهيم است ، ولي وجود نقلهايي در تأويل الآيات و برخي کتب ديگر از تفسير علي بن ابراهيم - که با احاديث و مطالب تفسير موجود تفاوتهاي فراواني دارد- سبب ميشود که به آنچه از تفسير علي بن ابراهيم در تفسير موجود نقل شده ، نتوان اعتماد کامل کرد.
علي بن ابراهيم از محضر بسياري از روات معتبر شيعه بهره برده از جمله : ١- پدر بزرگوارش ابراهيم بن هاشم ٢- برادرش اسحاق بن ابراهيم بن هاشم ٣- محمد بن عيسي ٤- احمد بن محمد بن خالد برقي ٥- ايوب بن نوح ٦- احمد بن اسحاق بن سعد ٧- احمد بن محمد ٨- اسماعيل بن محمد ملکي ٩- حسن بن محمد ١٠- حسن بن موسي الخشاب شخصيت هاي فراواني نيز از محضر درس او بهره برده اند مانند: ١- ثقۀ الإسلام محمد بن يعقوب کليني مکتب تفسيري قم (قرن ٥-٣) ٢- قاسم بن محمد ٣- احمد بن زياد بن جعفر همداني ٤- حسن بن حمزه علوي ديگرآثار او : ١- نوادر القرآن ٢- ناسخ و منسوخ ٣- قرب الإسناد ٤- الشرايع ٥- الحيض ٦- التوحيد و الشرک ٧- فضائل أمير المؤمنين عليه السلام ٨- المغازي ٩- الأنبياء ١٠- المشذر ١١- المناقب ١٢- اختيار القرآن وي از احترام خاصي نزد علما و فقهاي شيعه برخوردار است و مرحوم کليني در کتاب کافي بسياري از روايات خود را به او مستند ميسازد.