چکیده:
به اقتضای زمان و متناسب با چالش های هر دوره از زندگی همواره نزاع های
مختلفی در مقوله ی عصمت انبیاء علیهم السلام مطرح بوده و هست. تفاوت دیدگاه امامیه و
دیگر فرّق کلامی در حدود عصمت، تعاریف مختلفی از آن را رقم زده است که در برخی
موارد به طور کلی حقیقت رسالت انبیاء را مورد خدشه قرار داده است. از میان ائمه علیهم
السلام، حضرت رضا علیه السلام در چندین مناظره، درباره ی مقوله ی عصمت انبیاء حضور
داشته و به این شبهات پاسخ داده اند. پس از ائمه علیهم السلام، سید مرتضی و بسیاری از
متکلمین شیعی این مسیر را پیش گرفته و هر یک به نوعی از روش ائمه علیهم السلام برای
اثبات عصمت انبیاء یاری جسته اند. این مقاله برآن است تا به بیان استفاده های سید مرتضی از
شیوه ی تنزیهی حضرت رضا علیه السلام در عصمت حضرت موسی علیه السلام بر مبنای
مناظره ی مامون بپردازد.
خلاصه ماشینی:
» (علم الهدي، رجايي و حسيني اشکوري بي تا، ج ٣، ص ٣٢٦) عصمت در کلام ائمه عليهم السلام نيز امتناع از جميع محارم الهي است ، همانگونـه که هشام بن حکم درباره ي معناي آن از امام صادق عليه السلام سوال کرده و حضـرت اين چنين پاسخ فرموده اند: «سَأَْلتُ أََبا عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام عَنْ ذَِلکََ فقَالَ اْلمَعْصُومُ هُـوَ اْلمُمَْتِنعُِ باللَّهِِ منْ جَمِيعِ مَحَارِمِ اللَّهِ وََ قالَ اللَّهَُ تبَارَکَ وََ تعَاَلي- وَ مَـنْ يَعَْتصِـمِْ باللَّـهَِ فقَـدْ هُدِيَِ إلي صِراطٍ مُسَْتقِيمٍ (آل عمران /٩٦)» همچنين از کلام امام سجاد عليه السلام درمييابيم عصمت امـري ظـاهري نيسـت ، بلکه منصوص از جانب خدا بوده و طبق نقل قرآن ، شرط عصمت ، چنگ زدن بـه حبـل الله است : «وَ عَنْ عَِليِّْ بنِ اْلحُسَيْنِ عليه السلام اْلإِمَامُِ منَّاَ لا يَکُونُِ إَّلـا مَعْصُـوماً، وََ ليْسَـت اْلعِصْمَۀُِ في ظَاهِرِ اْلخِلْقَۀَِ فُتعْرَف ُ،ِ قيل َ:َ فمَا مَعَْني اْلمَعْصُومِ ؟َ قال َ: اْلمُعَْتصِـمُ ِ بحَبْـلِ اللَّـه ِ، وَ حَبْلُ اللَّهِ هُوَ اْلقُرْآن ِ،َ لا يَفَْترَِقانِِ إَلي يَوْمِ اْلقِيَامَۀِ، وَ اْلإِمَامُ يَهْدِيِ إَلي اْلقُرْآنِ وَ اْلقُرْآنُ يَهْـدِي ِإَلي اْلإِمَام ِ، وَ ذَِلکََ قوُْلهَُ تعَاَليِ إنَّ هذَا اْلقُرْآنَ يَهْدِيِ للَِّتي هِيَ أَْقوَمُ (إسراء/ ٩)» 162 مناظرات حضرت رضا عليه السلام به گواه تاريخ در زمان امام رضا عليه السلام ، بـه دليـل شـرايط سياسـي و فرهنگـي موجود در جامعه ، مناظره از ضرورت خاصي برخوردار بـوده اسـت .
مهمترينِ مناظرات حضرت به شرح زير است : مناظره ي حضرت با جـاثليق ، عـالم بـزرگ يهـودي و منـاظره بـا رأس الجـالوت ، پيشواي بزرگ يهوديان در اثبات نبوت پيامبر صلي الله عليه و آله و موضوع توحيد مناظره با عمران صابي و مناظره با سليمان مروزي در حوزه ي توحيد و يکتاپرستي مناظره با علي بن محمد جهم و مأمون درباره ي عصمت انبياء عليهم السلام اگرچه مأمون با تشکيل اين مناظرات در دربار خود، بـه ظـاهر در پـي اثبـات علـم دوستي خود بود، اما هدف اصلي او زيـر سـوال بـردن حضـرت رضـا عليـه السـلام و تخريب وجه ي ايشان در برابر مردم بود.