چکیده:
«نیّت»،مقصود درونی از انجام عمل است. نیّت از مفاهیمی است که در سنجش اعتبار و ارزش اعمال، بسیار اهمیت دارد و در قرآن واحادیث بدان اشاره شده و میزان سنجش اعتبار و ارزش اعمال به شمار رفته است. با توجه به اهمیت نقش نیّت در انجام اعمال و اهمیتی که در متون دینی برای آن مقرر است، عارفان، فیلسوفان و اندیشمندان الهی نیز در آموزههای خویش بدان پرداختهاند. این نوشتار درصدد بررسی مفهوم نیّت و جایگاه آن در متون عرفانی و از منظر عارفان طریق حقیقت است. به این منظور،با توجه به دیدگاه عارفان و ذکر شواهدی از متون عرفانی، به تبیین مفهوم نیّت و نسبت نیّت با عمل و نقش آن در اعتبار فعل پرداخته شده است. شواهد، نشانگر جایگاه بلندی است که نیّت در آموزههای عرفانی دارد. نیّت نه تنها از ارکان مهم تحقق فعل است بلکه ارزش عمل در گرو خلوص و راستی نیّت است.
Intention (niyyah) is the inner purpose of each deed. Intention is an important criterion for evaluating the acts and its importance has been reported in Quran and Hadith. Given the importance of intention in religious texts, mystics and theologians have teachings on the subject. This paper seeks to examine the concept of intention and its position in mystical texts and in Sufis' words and teachings. So besides explaining the concept of intention and its role in the truth fulfillment and value of an act, the opinion of famous mystics on the subject is presented in this paper. This study indicates the importance of intention in mystical teachings. Not only the intention is one of the important requirements of an act but also the value of an act depends on that.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اهمیت نقش نیت در انجام اعمال و اهمیتی که در متون دینی برای آن مقرر است ، عارفان، فیلسوفان و اندیشمندان الهی نیز در آموزههای خویش بدان پرداخته اند.
علاوه بر آیات قرآن، در احادیث و روایت ها نیز به کرات در اهمیت نیـت و توجـه بـه آن سخن رفته است و تعالیم ارزشمند بسیاری در بیان نقش نیت در پیمودن راه کمال و دعوت به تزکیۀ اعمال از مقاصد و نیت های غیر الهی و عواقب آن برجای مانده است .
سخنانی از این دست در آموزههای گرانبار بزرگان دین ، بسیار اسـت و همگـی از اهمیـت نیت در انجام اعمال و لزوم توجه و تدبر بندگان در آن و تلاش برای اصلاح نیـات و خـالص گردانیدن آن برای خداوند متعال و دوری گزیدن از مقاصد ناپایدار دنیوی حکایت دارد.
نیات دنیوی نیات دنیوی،نیت هایی هستند که حب دنیا در آنها منظور نظر است ؛ زمانی که میل بـه دنیـا محرک انجام عمل است ، حتی اگر نیتی الهی بر زبان جاری شود، این نیـت زبـانی، نقشـی در تصحیح عمل نخواهد داشت .
(نسفی، ١٣٧٩:ص ١٣٩) از منظر عزالدین کاشانی، پاداش اعمال، وابسته به نیت است و آنکه نیتی غیر از «تقرب به حضـرت ربوبیـت دارد»، شایسـتگی مناجات و مکالمه با حق را ندارد و ابتدا لازم است طهارت کند و دل را از هر نیتی غیر حـق ، ١ـ نویت ان تکون هجرتی لله و لرسوله پاکیزه سازد، چرا که هر مطلوبی غیر از این در خاطر داشته باشد هر آنچه حاصل میکند « عین مکر و استدراج بود و سبب بعد و حماقت و دروغ».