چکیده:
طراحی الگوی یکپارچهسازی یا همگرایی نظام منابع مالی اسلامی (خمس و زکات) و مالیاتهای متعارف یکی از مسائل مهمی است که در راستای نظامسازی اسلامی از ابتدای انقلاب اسلامی موردبحث و بررسی کارشناسان و صاحبنظران بوده و فراز و نشیبهای زیادی را طی کرده است. ابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی که ریشه در مسائل فقهی و فلسفی نیز دارد، سبب شده است که این مسأله بهموضوعی پیچیده تبدیل شود. محققان سازوکارهای متعددی را برای طراحی این الگو ارائه کردهاند که هریک از آنها دارای ابعاد مختلفی است و مزایا و معایب متعددی دارد. بررسیهای مؤلفین نشان میدهد که در طراحی الگوی یکپارچهسازی 6 مؤلفه دارای اهمیت زیادی هستند که باید در مورد آنها تصمیمگیری شود. 4 مؤلفه مربوط بهحوزه جمعآوری منابع مالی اسلامی و مالیاتهای متعارف و 2 مؤلفه نیز مربوط بهحوزه مصرف است. از کنار هم قرار گرفتن این مؤلفهها، الگوهای متعددی در حوزه طراحی الگوی یکپارچهسازی ایجاد میشود که این الگوها میتواند مورد ارزیابی کارشناسان قرار گیرد. مقاله حاضر نمونهای از این ساختارها را در قالب الگوی «جمعآوری منطقهای وجوهات شرعی و مصرف در ماتریس سهبعدی مراجع تقلید، منطقه و وظایف» ارائه نموده و نشان میدهد این رویکرد چه نقاط مثبت و چه ابزارهای سیاستی را به همراه دارد. این الگو کارایی بسیار بالایی در یکپارچهسازی دارد و میتواند تأثیر مثبتی بر اثربخشی وجوهات شرعی در رفع فقر و گسترش فرهنگ دینی داشته باشد.
Designing the pattern of convergency or financing system (khums and Zakat)
and conventional tax was one of the most important issues after Islamic
revolution of Iran. The social, political, cultural, philosophical, juridical and
economic dimensions of the issues make it so complex. Researchers have
introduced several mechanisms for the integration of this two systems, and
each of them have different advantages and disadvantages. This article
demonstrates designing the pattern of integration requires a minimum of 6
component. 4 components are related to the field of Islamic financing and
collecting taxes and 2 is also related to the field of consumption component
that includes tax and Zakat and khums usage type and the structure of its uses.
This copmponent with each other prepare several patterns in the field of
designing the pattern. This article introduc a pattern of convergency or
integration of Islamic financing system (khums and Zakat) and conventional
taxes as an example.
خلاصه ماشینی:
براساس ساختار پیشنهادشده، هم مراجع معظم تقلید و هم ولیفقیه بهصورت جداگانه و در عرض هم خمس را دریافت میکنند، سازمان امور مالیاتی، مالیات و ستاد زکات، زکات را جمعآوری میکند و نظام مالیاتی پرداختکنندگان خمس و زکات را مشمول معافیت مالیاتی قرار میدهد.
براساس این رویکرد، نظام مالیاتی که عهدهدار جمعآوری مالیات است، بهطور همزمان خمس و زکات نیز جمعآوری میکند و آن را از طریق بودجه و یا بهصورت مستقیم در اختیار مراجع تقلید قرار میدهد.
با این رویکرد، آنگاه سؤال میشود که در بین انواع مالیاتها، از کدامیک میتوان بهعنوان یک ابزار کارآمد استفاده کرد؟ بهعبارتدیگر اگر کسی خمس و زکات را پرداخت کرد، بخشودگی مالیاتی برکدام نوع از مالیاتها قابلاعمال است؟ برای پاسخ به این سؤال لازم است که بررسی اجمالی از انواع مالیاتهای ایران و انواع منابع مالی اسلامی داشته باشیم و با بررسی وجوهات اشتراک و تفارق هریک، امکان بهرهگیری انواع مالیاتها برای تخفیف مالیاتی را موردمحاسبه قرار دهیم.
در حال حاضر نیز خمس و زکات بهعنوان دو ابزار برای رفع فقر استفاده میشوند، اما بخش مهمی از این درآمدها در جهت امور فرهنگی ازجمله ساخت مدارس دینی، مخارج حوزههای علمیه و سایر امور استفاده میشود که متولی اصلی آن مراجع معظم تقلید بوده و هستند.
Economics of Public Sector, Vol. 2, (Elias Naderan, Arash Islami, and Ali Cheshmi, Translator) Tehran: Organization for the Study and Compilation of Humanities Books of Universities.
A Suitable Model for Zakat Financial Institutions in the Islamic Republic of Iran, Master's Thesis for Imam Sadiq University (as), Tehran.