چکیده:
در اوایل سدة سوم پیش از میلاد و روزگاری که با فروپاشی قدرت هخامنشی، حکومتی بیگانه زمام امور را در دست گرفته بود، قومی ایرانی از مناطق شرقی ایران زمین برخاسته و حکومتی ایرانی برپا داشت. از ویژگیهای این حکومت که با عنوان پارتیان/ اشکانیان شناخته میشوند، هنر جنگجویی و مرزبانی بود که سبب گردید در تاریخ ایران، دورانی با عنوان عصر پهلوانی و حماسی آغاز گردد. بدین سان مسئلة اصلی در این پژوهش بر این مبنا است که اشکانیان بهعنوان میراثداران دولت هخامنشی و دولتی ایرانی چه نگرشی به قلمرو و مرز داشته و برای حفظ حدود و ثغور کشور، چه اقداماتی انجام دادهاند و عملکرد ایشان در این زمینه، سبب وقوع چه رخدادهایی در تاریخ ملی (اساطیری) ایران گردیده است. در این راستا با بررسی منابع تاریخی و روایات ملی و بر مبنای توصیف و تحلیل اسناد و مدارک موجود، از جمله دستاوردهای پژوهش حاضر آن است که اشکانیان در تقسیمات کشوری و برخی عناوین حکومتی به شیوة هخامنشیان عمل کرده و در پاسداری از قلمرو از شگردهای آنان بهره بردهاند؛ بنابراین، افزون بر استقرار اقوام جنگجو در مرزها بهعنوان مرزبانان، عملکرد ایشان در حراست از قلمرو سبب گردید که برخی شهریاران اشکانی را در تاریخ اساطیری ایران در نقش پهلوانان مشاهده کنیم؛ پهلوانانی که در پاسداری از مرزها شهره گشته و بزرگترین خویشکاری آنان «مرزبانی/ Marz(o)bān» قلمداد میگردد که عنوان و سمتی است که از ابداع اشکانیان به شمار میرفت.
In early 3rd century B.C., when a foreign government ruled over the country after the fall of the Achaemenid Empire, an Iranian ethnic group from Eastern Iran was rose to power and established an Iranian government. Some of the characteristics of The Arcasids or the Parthian Government was the art of warfare and protecting the borders, which caused the advent of a heroic and epic era in Iranian history. Thus, with this in mind, the main question of this study is what viewpoint did the Parthians, as inheritors of the Achaemenid and Iranian Empire, had about territory and border and what measures they took to protect the country borders and what consequences their performance had in the national (mythological) history of Iran. For this purpose, through studying historical sources and national narratives and based on the description and analysis of the existing documents, one of the findings of this study is that in some state divisions and some government titles, the Parthians acted in the manner of the Achaemenids and made use of some of their techniques in protecting their territory. So, in addition to the settlement of warrior tribes on the borders as marzbānān (border guards), and their performance in protecting the territory could be the reason we see some of Parthian kings in the role of heroes in the mythological history of Iran; Heroes who became famous for protecting the borders and whose biggest role is considered to be marzbān, a title and position given by the Parthians for the first time.
خلاصه ماشینی:
١-١- بیان مسئله پژوهش پیش رو بر آن است که از طریق مطالعۀ منابع مکتوب و واکاوی تاریخ روایی اشکانیان به گونه ای دقیق تر، مفهوم مرز و قلمرو و نگرش بدین مفاهیم را در اذهان زمامداران اشکانی دریابد و به اقدامات و عملکرد اشکانیان در پاسداری از قلمرو و مرزهای کشور بپردازد؛ همچنین با توجه به فرضیۀ هم سانی برخی رخدادهای عصر اشکانی با وقایع منقول در عصر اساطیری- حماسی، پژوهش مزبور درصدد است دریابد آیا در روایات ملی و حماسی میتوان برای ویژگی مرزبانی و عملکرد اشکانیان در پاسداری از میهن ، نمونه ها و رخدادهای مشابهی یافت ؟ ١-٢- پیشینۀ پژوهش با وجود عملکرد قابل ملاحظۀ اشکانیان به عنوان با دوام ترین دولت ایرانی در حوزة کشورداری، تاکنون هیچ تحقیقی به طور مستقل در باب وضعیت مرزداری و چگونگی عملکرد پارتیان در حفظ حدود و ثغور ایران زمین صورت نگرفته است ؛ البته برخی پژوهش ها با عنوان «ایران در شاهنامه » (حسن انوری)، مباحث مختصری دربارة حدود و ثغور ایران در شاهنامه را که بازتاب روزگار اشکانی است ، ارائه میدهد و همچنین مقاله ای تحت عنوان «بررسی مفهوم قلمرو و اهمیت مرز و مرزداری در دوران ماد و هخامنشی» (حمید کاویانیپویا) به وضعیت مرز و مرزداری پرداخته است که به ما دربارة دوران اشکانی اطلاعاتی نمیدهند.
همچنین در مورد تقسیمات و عناوین کشوری گفته شده است ، مهرداد اول که سیاست شهریاران هخامنشی را سرلوحۀ اقدامات خویش قرار داده بود، عنوان «بازیلئوس بازیلئون »/ «شتربان شتریه / ساتراپ ساتراپ ها» را اختیار کرد که با «ayaƟyaayaƟyanam xsxs» هخامنشی برابر بود (ولسکی، ١٣٨٣: ٩٥؛ ویسهوفر، ١٣٧٧: ١٨٦؛ مشکور، ١٤٢:١٣٥٠؛ ١٣١ :١١ vol ,٢٠٠٧,Dabrowa) و بدین گونه شاهنشاه اشکانی نیز، شاهی بود که بر خرده شاهان (ardaranWaspuhran-s) که هر یک ایالتی را در دست داشتند، فرمانروایی داشت ؛ علاوه بر آن ، اشکانیان همچون دولت ایرانی پیش از خود، برخی از ممالک را به همان حکمرانان قبلی سپرده و بدانها تا حدود زیادی خودمختاری و استقلال بخشیدند (لوکونین ، ١٣٧٧: ١١٠-١١١؛ گیرشمن ، ١٣٨٥: ٢٥٦).