چکیده:
فقه فتوایی مثل فقه استدلالی، تطوراتی داشته است. تطور از جهت بسط فروع، از جهت تبویب فقه، از جهت زبان بیان فقه، از جهت کاربرد اصطلاحات جدید و از جهت رسالهنویسی، نمونههایی از تطورات فقه فتوایی است. بر این اساس، تحوّل در رسالهنویسی از نظر سبک و محتوا متناسب با نیاز و شرایط زمانه، نیز ضرورتی است که در این نوشتار بدان پرداخته شده است. این بحث، ابتدا در نشستی علمی ارائه شده است.
خلاصه ماشینی:
به تعبیر مرحوم آیةالله بروجردی ـ مثل فقه الرضا7، شرائع ابن بابویه، مقنع و هدایه صدوق، نهایه شیخ طوسی، اینها عمدتا مضمون روایات است، اما به شکل فتوا؛ یعنی فقهاء، روایات معتبر را با حل تعارض و رفع مشاکل به شکل فتوا مطرح کردند به طوری که شهید اول در اوائل کتاب ذکری فرموده است که فقهای شیعه عند اعواز النصوص ـ یعنی هر جا نصی در اختیارشان نباشد ـ به رساله شرائع علی بن بابویه مراجعه و به آن به منزله یک نص و روایت نگاه میکنند.
بعد از فیض تا زمان ما کم و بیش اختلافاتی در تبویب هست تا اینکه شهید صدر در الفتاوی الواضحه، تبویب جدیدی به فقه دادند که هم در دستهبندی ابواب فقه و هم در بیان مسائل، جدید است به خصوص کتاب الصوم فتاوای الواضحه در تبویب خیلی با رسالههای عملیه دیگر تفاوت دارد.
خلاصه از لحاظ ورود اصطلاحات جدید به فقه از قرن هفتم به این طرف، تغییراتی را میبینیم که فقهای بعدی توضیح دادهاند از جمله سید محمد عاملی؛ نوة شهید ثانی در مدارک تا زمان ما که اصطلاحات، خیلی زیاد شده است که به یک نمونه از آن اشاره میشود.
یک نمونه از اشکالات رایج در توضیح المسائلهای اخیر این است که نماز مسافر را به نماز شکسته تعبیر میکنند؛ با اینکه چنین تعبیری در کتابهای فقهی قدیمی اصلا نیست؛ یعنی ترجمه نهایه شیخ طوسی، ترجمه مختصر النافع محقق حلی که ترجمه قدیمی است، در آنها میخوانیم: نماز قصر یا نماز کوتاه.