چکیده:
یکی از آسیبهای جدی موجود در حوزه تبیین معارف دینی که گاه زمینه تحریف در معارف دین را پدید میآورد برداشت سطحی از برخی واژگان موجود در احادیث است. یکی از این موارد واژگان استخفاف، تهاون و اضاعه در مورد نماز است. در مقاله حاضر، برداشت بسیاری از نویسندگان ـ که در جامعه رواج زیادی یافته است ـ ، مبنی بر اینکه مقصود از استخفاف، اضاعه و تهاون نماز، تاخیر نماز از اول وقت و عدم شرکت در نماز جماعت است، نقد شده و اثبات شده که اولا استخفاف، تهاون و اضاعه گرچه از نظر مفهومی تفاوت دارند، اما از نظر مصداقی مترادف بوده، تعابیری متفاوت از یک حقیقتاند. ثانیا با توجه به سیاق روایات مشتمل بر این اصطلاحات، استخفاف و اضاعه نماز، حرام وگناه کبیره است؛ در حالی که ترک آداب و مقدمات نماز و بجا نیاوردن آن در اول وقت و به صورت جماعت، اموری مستحب بوده و نمیتواند مصداق این سه واژه قرار گیرد. در نتیجه، مقصود از سه اصطلاح یاد شده بجا نیاوردن نماز در وقت و بیمبالاتی نسبت به ادای نماز و قضاء کردن آن است. ثالثا با توجه به فضاشناسی صدور روایات، میتوان از مفهوم اولی این سه اصطلاح الغای خصوصیت کرده، مصادیق آن را به هر نوع کوتاهی که به حقیقت و روح نماز آسیب رساند قابل تعمیم دانست.
خلاصه ماشینی:
ثانیا با توجه به سیاق روایات مشتمل بر این اصطلاحات، استخفاف و اضاعه نماز، حرام وگناه کبیره است؛ در حالی که ترک آداب و مقدمات نماز و بجا نیاوردن آن در اول وقت و به صورت جماعت، اموری مستحب بوده و نمیتواند مصداق این سه واژه قرار گیرد.
القای این برداشت از استخفاف نماز سبب شده است که بسیاری از مبلغان، گویندگان و مروجان معارف دینی درباره نماز که مهمترین رکن عملی اسلام است سه واژه «استخفاف»، «تهاون» به معنای سبک شمردن نماز و «إضاعه» به معنای تضییع نماز را فراوان به کار برده و ضمن تفکیک میان ترک نماز و سبک شمردن آن و با نگاه نسبتا سختگیرانهتری برای عموم مؤمنان، سه تعبیر «استخفاف نماز»، «تضییع نماز» و «تهاون» نسبت به نماز را ناظر به عدم رعایت آداب اغلب استحبابی و سبکشمردن نماز دانستهاند.
این دو واژه در احادیث در معانی مختلفی به کار رفته و در مورد نماز، معنایی نزدیک به استخفاف و اضاعه دارند؛ مثلا در روایت مشهور به حدیث جنود عقل و جهل از امام صادق7 «تهاون» در مقابل «محافظت» بر نماز به کار رفته است (کلینی، 1429ق، ج1، ص23) و همانطور که در ادامه خواهد آمد در بعضی روایات «محافظت بر نماز» در مقابل «اضاعه نماز» به کار رفته، باید «تهاون» را مترادف با «اضاعه» به شمار آورد.
در روایت دیگری از امام صادق7 ذیل آیه شریفه یاد شده آمده است که حضرت فرمودند: «(بنی اسرائیل) با تأخیر نماز از وقت آن ـ و انجام آن در خارج وقت ـ نماز را ضایع کردند»، نه اینکه به طور کلی نماز را ترک کرده باشند(طبرسی، 1372ش، ج6، ص80 ).