چکیده:
از کهنترین گرایشهاى تفسیری، تفسیر ادبى است که با تمرکز بر علوم ادبی (لغت، صرف، نحو و بلاغت) به دنبال فهم صحیح آیات قرآن کریم میباشد. «مجمع البیان فی تفسیر القرآن» امین الاسلام فضل بن حسن طبرسی (د. ۵۴۸ هـ.ق) از جمله تفاسیر جامع اجتهادی و از حیث ادبی از غنیترین آن به شمار میآید. طبرسی در این کتاب با طرح جنبههای معناشناسی واژهها، إعراب آیات، تحلیلهای صرفی، قرائتهای قرآنی و مباحثی از این دست، به این علم، خدمت شایانی کرد. نگارنده این سطور، رویکرد مؤلّف را در استفاده از اشعار و امثال عربی برای ارائه یک تفسیر جامع بررسی نموده است. پژوهش حاضر بیانگر آن است که مفسّر ارجمند برای تأیید یا تبیین یا ردّ مباحث و دیدگاه های لغوی، صرفی، نحوی، بلاغی، اعتقادی و وجوه قرائات به ابیات و مثَل های عربی استشهاد کرده است. روش تحقیق، به صورت کتابخانهای و مبتنی بر تجزیه و تحلیل دادهها میباشد.
خلاصه ماشینی:
طبرسی نیز در مجمع البیان، با استفاده از این روش و البته با بسط حوزۀ کارکردی، برای تبیین و توضیح آیات قرآن کریم، به اشعار و امثال عربی استناد نمود و رویکرد ادبی پیشینیان را به کمال آن رساند.
3- پیشینۀ تحقیق تاکنون در مورد جنبۀ ادبی تفسیر طبرسی، تحقیقاتی از جمله: کتاب «شرح شواهد مجمع البیان» به قلم محمدحسین میرزا طاهر قزوینی؛ و مقالۀ «شاعران مجمع البیان» از دکتر سید عطاء الله افتخاری و صغری احسانی (چاپ شده در مجلۀ دانشنامه دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، شماره 79، زمستان 1389، صص 3-19) و مقالۀ «رویکرد ادبی - تفسیری مجمع البیان» از دکتر مرتضی ایروانی (چاپ شده در فصلنامۀ علمی - پژوهشی پژوهش های قرآنی، شماره 29 و30، بهار و تابستان 1381، صص 104-125)، منتشر شده است؛ اما آثار ذکر شده، به مانند مقالۀ پیش رو، به جایگاه و کارکرد اشعار و امثال عربی در این تفسیر، نپرداخته اند.
طبرسی به شعر شاعران جاهلی (امرؤالقیس، اعشی، لبید بن ربیعة، نابغۀ ذبیانی، عنترة بن شداد و جز آنها) بیش از شاعران دیگر استشهاد می کند؛ البته از اشعار برخی شاعران صدر اسلام (حسان بن ثابت، کعب بن زهیر، نابغۀ جعدی، خنساء، حطیئه و دیگران)، عصر اموی (اخطل، فرزدق، جریر و جز اینها) و عصر عباسی (بشار، ابو نواس، ابن رومی، ابو تمام و مانند آنان) نیز استفاده کرده است (افتخاری، 1390: 4-10).
نتیجه گیری طبرسی در تفسیر مجمع البیان به مسایل ادبی عنایت ویژهای داشته و در بیشتر موارد برای تبیین و توضیح آیات به اشعار و امثال عربی استشهاد کرده است.