چکیده:
تحلیل گفتمان به عنوان رویکردی نقّادانه به کشف جریان فکر ادیب و اثر پذیری وی از
موقعیّت میپردازد؛ زیرا فراتر از عناصر لغوی تشکیل دهنده آن به عوامل بیرون از متن، یعنی بافت
موقعیّتی، فرهنگی، اجتماعی و جز اینها توجه دارد. در تحلیل گفتمان ادبی بافت متضی و بافت
موقعیّتی مورد تحلیل قرار میگیرد. جنگ صفّین یکی از مهمترین وقایع تاریخ اسلام است که
امیرالمومنین (ع) با توجّه به موقعیّت زمانه و شرایط حاکم بر مردم چه در زمان جنگ و چه بعد از
آن، در نهج البلاغه به صورت مستقیم به تبیین آن پرداخته است.
جستار حاضر با روش توصیفی و تحلیلی و در چارچوب تحلیل گفتمان ادبی به بررسی کلام
حضرت علی (ع) در بیان جنگ صفّین میپردازد؛ مهمترین نتایج حاصل از کاربست این نظریّه به
این شرح است که امام (ع) توانسته در نهایت فصاحت و بلاغت در قالب شاهکاری بینظیر، توازنی
کامل میان محتوای کلام و بافت موقعیّتی ایجاد کند.
خلاصه ماشینی:
جستار حاضر با روش توصیفی و تحلیلی و در چارچوب تحلیل گفتمان ادبی به بررسی کلام حضرت علی (ع) در بیان جنگ صفین میپردازد؛ مهمترین نتایج حاصل از کاربست این نظریه به این شرح است که امام (ع) توانسته در نهایت فصاحت و بلاغت در قالب شاهکاری بینظیر، توازنی کامل میان محتوای کلام و بافت موقعیتی ایجاد کند.
4- تحلیل بافت موقعیت گفتار حضرت علی (ع) از مهمترین خطبههای نهج البلاغه که امیرالمؤمنین (ع) بعد از بازگشت از جنگ صفین ایراد فرمودند خطبۀ دوم است که تناسب کامل بین محتوای خطبه و جنگ صفین وجود دارد؛ زیرا بیشتر کسانی که در جبهۀ باطل در مقابل امام (ع) میجنگیدند باقی ماندگان تفکر عصر جاهلیت بودند که سعی بر زنده کردن فضای مسموم آن زمانه را داشتند؛ لذا امام (ع) با گفتمانی سازنده و موقعیت شناسی بعد از حمد و ثنای خداوند به شناساندن فضای حاکم بر جاهلیت و ناعدالتیهای آنها پرداخته و ضمن بیان بدترین خصلتهای انسانی موجود در عصر جاهلیت، در مقابل با برشمردن اوصاف پاکترین خلق خدا که عدالت را در جامعه عملی ساخته بود، نتایج زنده شدن فضای مسموم عصر جاهلیت را به افراد جامعه گوشزد نموده است.
بررسی نامهها و خطبههای امام علی (ع) بیانگر آن است که گفتمان حاکم بر کلام ایشان در تبیین جنگ صفین یک محور اساسی دارد که مهمترین آن را میتوان چنین بیان کرد؛ نخست شامیان با جهالت به این جنگ دامن زدند و آتش آن را شعلهور ساختند.
بدون شک کلام امام علی (ع) در تبیین جنگ صفین نیز متأثر از بافت موقعیتی زمانه بوده است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفت.