چکیده:
تناسب لفظ و معنا، یکی از مؤلفه‌های علم بلاغت و از آرایه‌های بدیعی است که به معنای تناسب الفاظ با معانی مورد نظر متکلم، در بافت زبانی و موقعیتی کلام است. این تناسب، شامل تناسب ساختاری، آوایی و معنایی بوده و هدف آن، انتقال رساتر پیام به مخاطبان می‌باشد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تناسب لفظ و معنا در خطبه های اشباح، قاصعه پرداخته تا تأثیر عناصر ادبی و بلاغی و آوایی را در القای بهتر معنا نشان دهد. بنابر مطالعات انجام شده، پیوند و هماهنگی که بین الفاظ و معانی در این خطبه ها وجود دارد، ناشی از تناسب هایی است که میان لفظ و معنا می باشد؛ نظیر تناسب سیمایی و ساختاری که در ظرافتهایی همچون سجع، جناس و تشابه الاطراف تحقق یافته؛ تناسب آوایی که در ظرافتهایی همچون تکرار همخوان آغازین ،تکرار واکه ،تکرار همخوان پایانی و تکرار هجای کامل نمود یافته و تناسب معنایی که در مواردی چون حسن مطلع، حسن تخلص،حسن ختام، تضاد و مراعات النظیر شکل گرفته است.
خلاصه ماشینی:
در واقع در این خطبه ها تناسب و هماهنگی لفظ و معنا در سه سطح ساختاری، آوایی و معنایی تجلی یافته است، به گونه ای که در سراسر خطبه ها الفاظ با یکدیگر و با معانی هماهنگ و همگام هستند؛ متغیرهای فونتیک، هجایی و آوایی با متغیرهای سمانتیک و معنایی همراه است؛ تکرار همخوان ها و واکه ها نیز با فضای معنوی کلام سازگار و همنوا هستند و این ها همه از جمله زیبایی ها و رازهای معماری سخن حضرت (ع) به شمار می‌روند.
» حضرت در این عبارت از هنرسازۀ تکرار به روش تشابه الاطراف استفاده کرده است و به این واسطه، معانی مورد نظر خود را که هر مصنوعی و مخلوقی در برابر حکمت الهی اندازه‌گیری شده است، به آن حد که اگر از مقدار معین فزونی گیرد و یا نقصان پیدا کند در مصلحت آن شیء خللی پدید می‌آید و منفعت مقرر بر وجود آن دگرگون می‌شود به صورت پررنگ در ذهن خواننده و شنونده جای داده است.
/ آیا نمی نگرید که خدا به خاطر خود بزرگ بینی، او را کوچک ساخت؟» چنان که ملاحظه می‌شود حضرت علی (ع) با ایجاد تقارن و تناسب بین واژگان با ارتباطات بسیار نزدیک آوایی- زنجیره‌ای، گوشنوازترین کلمات را برابر هم قرار داده که در کنار نقش صوتی و موسیقیایی، فواصل سجع باعث تأثیر فزون‌تر کلام در مخاطب و جذابیت بیش‌تر آن شده است.
کلیدواژه ها:
معنا
،
تناسب
،
اشباح
،
لفظ
،
قاصعه
(
, 
, 
)
