چکیده:
از مهمترین اقدامات توسعه ای برای پاسخگوئی به تقاضای روز افزون نیازهای آب شرب، کشاورزی و صنعت، احداث سد است. آثار و پیامدهای(مثبت و منفی) یک سد، ضمن اینکه به طور مستقیم در تمام عناصرو پدیده هایی که بعنوان بخشی از فضاهای جغرافیایی محسوب می شوند، قابل مشاهده است، دارای علائم و نشانه های مرئی و نامرئی مختلفی نیز است، بر این مبنا، احداث سد دارای ابعادی فضائی بوده و در چارچوب برنامه ریزی فضایی قرار می گیرد و با توجه به اینکه در نظام های مکانی- فضائی، انواع ساختارها (ساختارهای محیطی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و ...) و کارکردها (کارکردهای محیطی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و ...) مطرح هستند، لذا بررسی تغییرات ساختاری- کارکردی ناشی از احداث سد و شبکه های آبیاری، از این جهت که موجب ساماندهی نظام فضائی و یا آشفتگی و درهم ریختگی آن گردیده، ضرورت پیدا می کند. هدف این تحقیق، بررسی نقش اجرا و بهره برداری از سد و شبکه آبیاری علویان(با سپری شدن بیش از بیست و سه سال از زمان بهره برداری آن) در ساماندهی نظام فضائی سکونتگاههای روستائی است. روش تحقیق بصورت اثباتی بوده و با تلفیقی از روش های کمی و کیفی، اطلاعات مورد نیاز تحقیق، گردآوری شد. تعداد 370 خانوار نمونه تحقیق با استفاده از فرمول کوکران، به عنوان نمونه آماری، انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده¬ها، از آمار توصیفی و استنباطی(آزمون همبستگی کندال، مجذور کای استقلال، کروسکال والیس و مان- ویتنی ) در نرم افزارSPSS استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان داد اولا تغییرات ساختاری- کارکردی ناشی از اجرای طرح، به لحاظ بخشی نگری و اتخاذ رویکرد بالا به پایین، موجب ساماندهی و تحولات نظام فضائی سکونتگاههای روستائی در گستره جغرافیائی طرح نشده است. ثانیا بین موقعیت استقرار سکونتگاهها نسبت به مکان سد، تقسیمات سیاسی- اداری نواحی و تحولات نظام فضائی، رابطه معنادار وجود دارد، بطوریکه احداث سد موجب توسعه نامتوازن و آشفتگی نظام فضائی میان سکونتگاههای انسانی واقع در بالادست سد(محدوده مخزن) و پایین دست سد (محدوده شبکه آبیاری) و نواحی مراغه و بناب، شده است.
خلاصه ماشینی:
از جمله اینکه ، آیا اجـرا و بهره بـرداری از سـد و شـبکه آبیاری علویان (با سپری شدن بیش از بیست و سه سال از زمان بهره برداری آن ) موجب ساماندهی مطلوب نظـام فضـائی سکونتگاههای روستائی در گستره جغرافیائی طرح گردیده است ؟ آیا ساماندهی نظام فضائی در اثر اجـرا و بهره بـرداری از طرح ، با نحوه توزیع فضائی و استقرار سکونتگاهها نسبت به مکان سد(نواحی بالادسـت و پـایین دسـت سـد) و نیـز تقسیمات سیاسی- اداری(نواحی بناب و مراغه )، رابطه دارد؟ برای پاسخ به این سئوالات ، دو فرضیه طراحی شـده اسـت که در قالب نظریه پویش ساختاری- کارکردی به عنوان رویکرد بدیل برنامه ریزی فضائی، پاسخ لازم داده می شود.
با توجه به مطالب فوق ، مهمترین اقدامات و راهکارهای لازم در جهت برون رفـت از مسـائل و مشـکلات ایـن طـرح و سایر طرحهای مشابه را می توان به شرح ذیل بیان کرد: اتخاذ رویکردی جامع ، نظام وار و مشارکت محور با نگرش برنامه ریزی فضایی در مراحل پایه ریزی طرح ، توزیع بهینه منافع و زیانهای طرح در کل منطقه جغرافیائی طرح بصورت عادلانه ، استقرار نظام های نوین بهره برداری با هدف بهره برداری بهینه از منابع آب و خاک منطقه ، تشکیل شورای نظارت بر توزیع آب با حضور نمایندگان کلیه تشکل های آب بران نواحی مراغه و بناب ، تکمیل و اتمام عملیات اجرای شبکه فرعی آبیاری و زهکشی در کل محدوده طرح ، گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی و حمایت های لازم برای عرضه محصولات تولیدی و بازاریابی آنها، توسعه و بهبود زیرساختها و امکانات مورد نیاز سکونتگاههای روسـتائی منطقـه بـه منظـور انتظـام همـه جانبـه نظـام فضائی در جهت برآورده نمودن نیازهای گوناگون اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ساکنین .