چکیده:
حماسه ابومسلمنامه، روایتی منثور بر اساس شخصیت تاریخی ابومسلم خراسانی است که در کوی و برزنها بر سر زبان قصهپردازان افتاد. بدین سبب، بسیاری از جلوهها و باورهای عامیانه در آن راه یافته است. از جمله این اعتقادات، سرنوشتباوری و تقدیرگرایی است. تاریخگرایی نو بر اثرپذیری متن (روایت) از بافت جامعه تاکید دارد و مهمترین بافت هر متن را روابط مربوط به قدرت، تلاش برای انتقال قدرت و دستیابی به آن میداند. این رویکرد بر آن است که مولّف یا هنرمند از نظرها، واژگان و باورهای فرهنگ خود برای تولید اثری بهره میجوید که برای مخاطبی از همان فرهنگ قابل درک و فهم باشد. بدین سبب متن ادبی ضرورتا با یک گفتمان یا یک ایدئولوژی پیوند مییابد و میتواند وسیله انتقال قدرت هم باشد. جستار پیش رو، در پی آن است با استناد به ابومسلمنامه ابوطاهر طرسوسی، گفتمان تقدیرگرایی و نشانههای آن را با توجه به واقعیتهای فرهنگی و اجتماعی عصر به روش توصیفی ـ تحلیلی تبیین کند. در پایان مشخص شد اعتقاد به تقدیر و سرنوشت و نشانههای آن متاثر از میدان گفتمانی حاکم و آبشخور آن گفتمان دینی عصر (جبرگرایی) است. در کشاکش گفتمانی داستان، راوی، بسیاری از امور و رخدادها و حتی کنشهای اجتماعی را به تقدیر نسبت میدهد. بدین ترتیب، ابومسلمنامه در منازعه گفتمانی در راستای هژمونی شدن گفتمان تقدیرگرایی و توجیه و تحکیم قدرت عمل میکند.
خلاصه ماشینی:
تقديرگرايي و تعامل آن با قدرت در ابومسلم نامۀ طرسوسي با رويکرد تاريخ گرايي نو روح الله هادي ١ زبيده سورتيچي *٢ (دريافت : ١٧/ ٢/ ١٣٩٧ پذيرش : ٨/ ١٠/ ١٣٩٧) چکيده حماسۀ ابومسلم نامه ، روايتي منثور بر اساس شخصيت تاريخي ابومسلم خراساني است که در کوي و برزن ها بر سر زبان قصه پردازان افتاد.
بر اين اساس ، پژوهش حاضر در نظر دارد تا به گفتمان تقديرگرايي به عنوان يکي از شاخص هاي مرتبط با فرهنگ عوام و تعامل آن با قدرت در ابومسلم نامۀ طرسوسي، با 175 رويکرد تاريخ گرايي نو بپردازد.
از منظر تاريخ گرايي نو، داستان ابومسلم نامه به عنوان فراوردة زباني هم برآيند قدرت است و هم بر آن تأثير ميگذارد و با ايدئولوژيهاي موجود در بافت فرهنگي و لايه هاي گوناگون جامعه هم بستگي دارد.
از پژوهش هاي صورت گرفته دربارة مسئلۀ تقدير در فرهنگ و ادب فارسي، ميتوان به مقاله هاي «تقدير و سرنوشت در ادبيات فارسي و تأثير آن بر فرهنگ مردم » از محمد حسين کرمي (١٣٨٣)؛ «ساختار تقديرمحور داستان هاي تراژيک شاهنامه » از ايرج مهرکي و خديجه بهمني رهنما (١٣٨٩)؛ «بررسي کارکرد تقدير در تاريخ بيهقي» نوشتۀ قدسيه رضوانيان و طيبه غزنوي (١٣٩٢)؛ «بررسي عنصر تقديرگرايي در شاهنامۀ فردوسي و حماسه هاي مذهبي» از زهرا فرج نژاد فرهنگ و محمد نويد بازرگان (١٣٩٢) 177 و «گفتمان شناسي قسمت در زبان و فرهنگ مردم ايران » از رضا پيش قدم و آتنا عطاران (١٣٩٥) اشاره کرد.