چکیده:
در گذر زمان یکی از عناصر اصلی انتقال دهنده بارهای عمودی ساختمان، ستون ها بوده اند که به دلیل مسائل انتقال بار، شیوه های معماری، مصالح در دسترس و نوع اتصالات، فرم های گوناگونی پیدا کرده اند. با بررسی های انجام شده بر روی ستون ها می توان بخشی از دانش فراموش شده معماری ایرانی را آشکار ساخت و نیز تنوع فرمی و ساختاری ستون ها را به شکل کلی دسته بندی کرد. اندازه و فرم قلمه، پایه و سرستون در شکل گیری فرم نهایی ستون های سنگی پیش از اسلام ایران به شکل مستقیم تاثیرگذار بود ه اند. اکثر پژوهشگران در شرح آثار معماری تنها به توصیف کلی ستون ها در خلال بررسی یک بنا پرداخته اند. این پژوهش برای نخستین بار عامل هندسه را به عنوان یکی از عوامل اصلی در ساختار ستون های پیش از اسلام ایران تحلیل خواهد کرد. داده های این پژوهش ترکیبی از داده های کتابخانه ای و میدانی است. در این پژوهش با تصویر برداری و بررسی انواع ستون ها، دسته بندی های موردنظر انجام شد. پژوهش پیش رو تلاش دارد تاثیر فرم و اندازه را در ساختار ستون های سنگی در بناهای کهن پیش از اسلام ایران مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. تحلیل ها آشکار کرد که در شکل گیری پایه و بدنه ستون های سنگی در بناهای کهن ایران عموما از فرم و نقوش بومی رایج در ایران استفاده شده، به گونه ای که پایه ستون ها در دوره های مختلف به اشکال مکعبی و گلدان وارونه بوده و بدنه ستون ها نیز به سه شکل ساده، شیاردار و خیاره ای بوده اند. اما در شکل گیری سرستون ها از عناصر موجود در ساختار ستون های برخی تمدن های دیگر تاثیر گرفته شده و بیشتر از فرم و نقوش گیاهی، حیوانی و انسانی بهره برده اند.
خلاصه ماشینی:
تحلیلها آشکار کرد که در شکلگیری پایه و بدنۀ ستونهای سنگی در بناهای کهن ایران عموما از فرم و نقوش بومی رایج در ایران استفاده شده، بهگونهایکه پایهستونها در دورههای مختلف به اشکال مکعبی و گلدان وارونه بوده و بدنۀ ستونها نیز به سه شکل ساده، شیاردار و خیارهای بودهاند.
هندسۀ بهکاررفته در شکلگیری ستونهای سنگی در بناهای کهن پیش از اسلام ایران علاوهبر جنبۀ سازهایی و انتقال نیروهای عمودی، جهت شکلدهی به فضاهای معماری و استفاده از نقشمایههای تزئینی در فضاها بوده است.
بناهای کهن پیش از اسلام ایران به ایندلیل بهعنوان جامعۀ آماری انتخاب شده است تا با بررسی نمونههای موردی تلاش شود تأثیر هندسه در ساختار ستونهای سنگی مورد بررسی قرار گیرد.
در این میان تعداد قابلتوجهی از پژوهشها تنها به بیان وجود ستون در خلال بررسی یک بنا یا دورۀ معماری اکتفا کردهاند و در رابطه با ساختار ستونها و هندسۀ بهکاررفته در آنها بررسی ویژهای صورت نگرفته است(پیرنیا، 1384؛ فیروزمندی، 1385؛ محمدی و همکاران، 1390؛ هرمان، 1373؛ واندنبرگ، 1345؛ Taghizadeh, 2011; Stronach & Codella, 1997; Perrot & Ladiray, 1996).
در این میان تنها تعداد محدودی از پژوهشگران برروی ساختار ستونهای موجود در بناهای کهن ایران مطالعه کردهاند و ساختار ستونهای بهکاررفته در یک دورۀ مشخص تاریخی را مورد بررسی قرار دادهاند و دستهبندیهای مشخصی در رابطه با ستونها انجام دادهاند(لطفیزاده، 1379؛ رضایینیا، 1386؛ برنارد، 1377؛ راستی و خزایی، 1390؛ مبینی و همکاران، 1390؛ فیروزمندی و همکاران، 1387).