چکیده:
موقعیت قرارگیری سرزمین ایران در جهان به نحوی بوده که محل گذار بسیاری از ایلات و طوایف گردیده است. این قرارگیری بعضا باعث حملات و چیرگی آنها بر ایران گردیده است. اگرچه بیشتر باشندگان ایرانی را گروههای ایرانی زبان تشکیل میدادهاند؛ اما سرزمین ایران در تمامی دوره¬ها و در کنار زبانهای ایرانی دیگر زبان¬ها و نژادها را نیز پذیرفته است. با تسلط یونانیان، اعراب، سلجوقیان و مغولان عناصر جدید زبانی و نژادی وارد سرزمینهای ایرانی شد. از یونانیان به غیر از ورود بعضی کلمات به زبان فارسی رد پای چندانی در زبانهای ایرانی باقی نماند؛ اما تسلط اعراب، ترکها و مغولها هم باعث تاثیرگذاری بر زبان فارسی و هم باعث تغییر بافت زبانی بعضی از قسمتهای سرزمین ایران گردید. قرن هشتم قمری زمانی است که این تغییرات آغاز شده و ما در کتاب نزهه القلوب مستوفی شاهد تغیرات آرام آرام آن هستیم. در این مقاله با استفاده از روش کتابخانه¬ای و اساس قرار دادن اشارات حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلوب و تطبیق و کمک گرفتن از دیگر کتب معاصرش به این تغییرات اشاره خواهد شد.موقعیت قرارگیری سرزمین ایران در جهان به نحوی بوده که محل گذار بسیاری از ایلات و طوایف گردیده است. این قرارگیری بعضا باعث حملات و چیرگی آنها بر ایران گردیده است. اگرچه بیشتر باشندگان ایرانی را گروههای ایرانی زبان تشکیل میدادهاند؛ اما سرزمین ایران در تمامی دورهها و در کنار زبانهای ایرانی دیگر زبانها و نژادها را نیز پذیرفته است. با تسلط یونانیان، اعراب، سلجوقیان و مغولان عناصر جدید زبانی و نژادی وارد سرزمینهای ایرانی شد. از یونانیان به غیر از ورود بعضی کلمات به زبان فارسی رد پای چندانی در زبانهای ایرانی باقی نماند؛ اما تسلط اعراب، ترکها و مغولها هم باعث تاثیرگذاری بر زبان فارسی و هم باعث تغییر بافت زبانی بعضی از قسمتهای سرزمین ایران گردید. قرن هشتم قمری زمانی است که این تغییرات آغاز شده و ما در کتاب نزهه القلوب مستوفی شاهد تغیرات آرام آرام آن هستیم. در این مقاله با استفاده از روش کتابخانهای و اساس قرار دادن اشارات حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلوب و تطبیق و کمک گرفتن از دیگر کتب معاصرش به این تغییرات اشاره خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
اگرچه در زمان مستوفی هنوز زبانهای ایرانی در مناطق آذربایجان و عراق عجم چیرگی دارد اما نشانههایی از روند نفوذ زبان ترکی و مغولی در آن دیده میشود.
مساله اصلی نگارنده در این مقاله بررسی وضعیت و روند تغییرات زبانی در برخی از شهرهای ایران قرن هشتم با توجه به اشارات مستوفی است.
در زمینه تغییرات زبانی در ایران کتب و مقالات بسیاری تألیف گردیده است به عنوان نمونه رساله آذری یا زبان باستان آذربایجان توسط احمد کسروی که در سال 1304 ق نشر نمود.
نمای کلی از بافت زبانی ایران در قرن هشتم هجری به روایت نزهه القلوب همانگونه که در بالا اشاره گردید تا قبل از زمان ورود مسلمانان و سلجوقیان به ایران نژادها و قبایل مختلفی در ایران سکونت اختیار کرده بودند اما اکثریت همواره به زبانهای ایرانی تکلم مینمودهاند.
اما نام ولایت بیات تا قرن دوازدهم وجود داشت مستوفی مینویسد: بیات قصبه ایست و بادرایا و باکسایا دو قصبه دیگر است و با چند موضع از توابع بیات است (مستوفی، 1336: 41).
البته به گفته خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی در همین زمان منطقه بیات محل سکونت طایفهای از مغولان بنام اربطان نیز بوده است (خواجه رشیدالدین، 1945: 177).
5. کردستان مستوفی کردستان را نام ولایتی میداند که شانزده ولایت است و و هوایش معتدل و حدودش به ولایات عراق عرب و خوزستان و عراق عحم و آذربایجان و دیاربکر پیوسته است (مستوفی، 1336: 127).
بـا توجه به کتاب نزهه القلوب مشخص میگردد مناطق آذربایجان و خوزستان و عراق عجم هنوز به زبان بومی خود تکلم مینمودند و زبان مردم عراق عرب نیز هنوز کامل یکدست عربی نبوده است.