چکیده:
یکی از تحلیلهای بسیار پرطرفدار از قضایای حقیقیه و خارجیه نزد برخی از معاصران، تحلیل آنها به ترتیب با اداتهای شرطی و عاطف در دامنه سور است. نگارنده در صورتبندی تازهای که در مقاله دیگری در همین نشریه ارائه کرده است، اداتهای شرطی و عاطف را که در تحلیل معاصران در دامنه سور قرار دارد بیرون آورده، پیش از سور جای میدهد. بر پایه این صورتبندی، بسیاری از قواعد منطق قدیم برای همه «قضایای خارجیه» برقرار خواهد شد ولی در موارد بسیاری برای «قضایای حقیقیه» نقض میشود. برای زدودن این کاستی در این مقاله راه حلی پیشنهاد میشود و آن اینکه میتوان قضایای حقیقیه و خارجیه را، هنگام کاربرد قواعد منطق قدیم، نه به صورت جداگانه، بلکه با هم در نظر گرفت. در این صورت، همه قواعد منطق قدیم «به صورت اجمالی» درست خواهند شد؛ به این معنا که مقدمه یا مقدمات «در یکی از دو صورت حقیقیه یا خارجیه» مستلزم نتیجه «به یکی از دو صورت حقیقیه یا خارجیه» خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
اما این چالش، چندان جدی نیست؛ زیرا میتوانیم به طور کلیتر و بدون جدا کردن قضایای حقیقیه و خارجیه بگوییم که هر ضربی که در منطق قدیم منتج بود در تحلیل شرطی ـ عطفی نیز منتج است (یعنی دستکم یکی از صورتهای حقیقیه یا خارجیه آن، دستکم یک نتیجه به صورت حقیقیه یا خارجیه دارد).
در اینجا، قضایای حقیقیه و خارجیه به یک اندازه دشواری داشتند: قاعده تناقض در هر دو دسته نادرست بود و قاعده تضاد برای قضایای حقیقیه و قاعده تحت تضاد برای قضایای خارجیه برقرار نبود: (به تصویر صفحه مراجعه شود) اعتبار و بیاعتباری قواعد مربع تقابل در تحلیل مقاله در اینجا نیز اگر قضایای حقیقیه و خارجیه را با هم در نظر بگیریم، قواعد مربع تقابل اعتبار از دست رفته خویش را به دست میآورند و به جدول زیر میرسیم: جدول 18) احکام تقابل میان انواع حقیقیه و خارجیه علامت پرسش (؟) نشانه نبودن روابط تقابلی است.
7. مربع تقابل: شرط «اختلاف نوع» به آسانی دیده میشود که اگر «اختلاف نوع» را در دیگر قواعد مربع تقابل نیز شرط میکردیم آنها نیز اعتبار از دست رفته خویش را باز مییافتند: (به تصویر صفحه مراجعه شود) احکام تقابل میان انواع حقیقیه و خارجیه (شکل ساده) خواننده خود میتواند، با رعایت شرط «اختلاف نوع»، صورتبندی این قواعد را در منطق جدید بررسی کند.