چکیده:
تصویر هنری به عنوان یکی از معیارهای زیبایی اثر ادبی از دیرباز تا کنون مورد توجّه علمای بلاغت و ناقدان قرار گرفته و در طول زمان مفهوم آن وسعت یافته است و افزون بر انواع بلاغی تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز، زمینههای دیگر مانند رمزها، نغمه کلمات، آهنگ جملات، رنگها، توصیفات دقیق و رویارویی صحنهها وغیره را نیز دربرمیگیرد. دعا، روی آوردن به خداوند و درخواست از او با تضرّع و التماس است که قسمتی عظیم از میراث امامان معصوم (ع) را به خود اختصاص داده است و ضمن دربرداشتن مفاهیم دینی و اعتقادی، از جمله انواع ادبیّات اسلامی به شمار میآید که تابلوهایی زیبا و دلنشین را به نمایش میگذارد. سخنان امام رضا (ع) نیز انواع ادبی شامل حدیث، دعا، زیارت، توصیه، خطبه، مناظره و شعر شمرده میشود. مقاله حاضر در پی آن است که با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به بررسی مولّفههای تصویر هنری یکی از دعاهای امام رضا (ع) با توجّه به مفهوم تصویر هنری در نقد جدید بپردازد. یافتههای پژوهش نشاندهنده آن است که امام (ع) ضمن دعایشان برای امام زمان (عج) از تصاویری زنده و پویا بهره گرفته و با استفاده از تشبیهات، استعارات، کنایات و مجازهای نغز و لطیف و نیز موسیقی عبارتها، تکرار حروف، فاصله، تقابلها و ترادفها به این تصویرهای ماهرانه روح و حیات بخشیده اند.
خلاصه ماشینی:
(حسینی، 1413: 606) در دعای امام رضا (ع) میتوان نمونههایی فراوان از استعاره را یافت که در پرتو آنها معانی جان گرفتهاند: در این فراز «و احفظ فیه رسولک و آبائه أئمتک و دعائم دینک» امام (ع) از دو تصویر استعاری استفاده نمودهاند: استعارۀ اول از آنجا که در حرف بروز یافته است از نوع استعارۀ تبعیه شمرده میشود و آن به این صورت است که (به) که دربردارندۀ مفهوم معیت است به (فی) که معنای ظرفیت را القا میکند، تشبیه شده است، به این وسیله امام (ع) به دو هدف دست یافتهاند: نخست اینکه نشان داده است که آیین پیامبران (ع) در دل امام زمان (عج) زنده هست و درون ایشان ظرفی مناسب برای وجود سنت و آیین شمرده میشود و دوم، طبیعی است که در پی وجود این آیین در دل امام (ع)، ایشان بخواهد در پی حفظ آن برآید، در صورتی که اگر از حرف (به) استفاده میشد تنها افادۀ معنای دوم را میکرد پس میبینیم که امام رضا (ع) با نهایت زبردستی، قوی بودن وجه شبه در مستعارمنه را رعایت نمودهاند.
از نمونههای اشتقاق در دعا فراوان به چشم میخورد؛ (أنصر، نصر، ناصر، تنتصر)، و (قو و قوة)، و (وال و والاه)، و (عاد و عاداه)، و (حف و حفا)، و (لم یذنب و ذنبا)، و (الهادی و المهتدی)، و (ملک و المملکات)، و (تحلنا و محله)، و (تستبدل و استبدال)، و (الکفر و الکافرین) و این تکرار اشتقاقی، ضمن اینکه با تکرار حروف اصلی کلمه به انتشار موسیقی در دعا کمک نموده است، در افادۀ معنای کلمات هم با قدرت و قوتی بیشتر پیش رفته است، برای مثال در عبارت «حفه بالملائکة حفا» استفاده از فعل و مصدر (حف) که نقش مفعول مطلق دارد، تابلویی رسم کرده است که امام (عج) در وسط و فرشتگان دورتا دور ایشان حلقه زدهاند و با کمک حفا تأکید مفهوم بیشتر شده است.