چکیده:
محیطزیست یک واحد متکثر متغیر است که تداوم زیست مادی انسان، وابستگی تام و تمام با بقای آن دارد. این مجموعه، به سبب ارتباطاتش با حیات انسان بعنوان نقطه کانونی مباحث مرتبط با هدایت، از جایگاه و اهمیت ویژهای در اندیشه اسلامی برخوردار است. صدها آیه و روایت در باب این نعمت الهی در منابع اسلامی وجود دارد که میتوان براساس آنها، یک سیستم جامع، منضبط و دارای ضمانت اجرا ایجاد نمود. در اسلام محیطزیست مسخر انسان است اما اینگونه نیست که او در بهرهمندی از آن آزادی بیقید و شرط داشته باشد. اسلام، محیطزیست را امانت الهی قلمداد میکند و ضمن جایز شمردن بهرهوری از منابع موجود در آن، تعدی و تجاوز به عناصر تشکیل دهنده این مجموعه را به هیچوجه جایز نمیداند. از اینرو در این پژوهش سعی بر آن است براساس اندیشه اسلامی بتوان راهکارهایی در راستای حفاظت از محیطزیست بعنوان حقی از حقوق انسانی ارائه نمود. در نهایت برمبنای اندیشههای اسلامی و اخلاقی در معیارهای فردی همچون: پرهیز از ضرر برمبنای قاعده لاضرر و اجتماعی همانند امر به معروف و نهی از منکر و قانونگذاری بتوان از محیطزیست انسانی حفاظت نمود.
خلاصه ماشینی:
اشاره به عناصر موجود در طبیعت بعنوان آیات الهی، منحصر در آیات قرآن کریم نیست، در لسان روایات نیز مسئله محیطزیست هم به صورت کلی و نیز بنحو جزئی، فراوان مورد اشاره قرار گرفته است و با تکیه بر همین منابع غنی وحیانی و روایات منتصب به منادیان وحی، میشود این ادعا را مطرح نمود که میتوان براساس آموزههای اسلام ساختاری سیستمی و مستحکم جهت حفاظت و بهرهبرداری صحیح از محیطزیست طراحی و اجرا کرد.
درخصوص مسأله محیطزیست هم خداوند متعال به احکام فردی بسنده نکرده و برای تحقق این امر مهم در قالب احکام اجتماعی راهکارهایی ارائه داده است از جمله: حکومت اسلامی و تدوین قوانین زیستمحیطی، آموزش حفاظت از محیطزیست، امر به معروف و نهی از منکر، تاکید بر استفاده اصولی از جنگلها و مراتع، تاکید بر بهرهگیری منطقی از منابع حیوانی (شکار و صید) را میتوان نام برد.
هرچند در ادبیات اسلامی اصطلاح محیطزیست با مفهوم امروزی وجود ندارد اما منابع اسلامی از آن غافل نبوده و براساس آموزههای اسلامی وارد شده میتوان گفت که در اسلام رویکردی سهگانه به محیطزیست وجود دارد: الف) استفاده منادیان وحی از عناصر موجود در محیطزیست برای تفهیم مباحث خود به مخاطبان، ب) اشاره به محیطزیست بعنوان کلیتی واحد و تحت اقتدار پروردگار و امانتی الهی در نزد انسان که دارای حقوق و احترام است، ج) نشان دادن اهمیت آن و ارائه راهکارهای متقن و معقول برای حفاظت و حمایت از آن.